Dr Agnieszka Sieradzka-Mruk
Wygłoszono cztery referaty, po których odbyła się dyskusja.
1. Język polski w Kościele katolickim – archaiczny czy nowoczesny, wzniosły czy potoczny, żargon czy nowomowa? – prof. Renata Przybylska i ks. prof. Wiesław Przyczyna.
Referat skoncentrował się wokół wymienionych w tytule opozycji. Podano przykłady archaizmów (m.in. w modlitwach i pieśniach religijnych) i przykłady uwspółcześniania (np. w nowszych przekładach biblijnych); przykłady użycia stylu wysokiego (np. w liturgii i w tytulaturze) oraz stylu potocznego (w kazaniach); żargonu teologicznego, a także elementów nowomowy (np. w listach pasterskich). W podsumowaniu wskazano na następujące zjawiska:
– napięcie między modernizacją a zachowaniem tradycji;
– ekspansja stylu potocznego;
– niedbałość językowa;
– wpływ polszczyzny urzędowej na język dokumentów kościelnych;
– problemy z „przekładem” języka teologii na język zrozumiały dla wiernych;
– próby poszukiwania nowego języka dla wyrażenia doświadczeń religijnych.
2. Kościoła prawosławnego kłopoty z językiem – Anna Czerewacka, ks. dr Henryk Paprocki.
W wystąpieniu przedstawiono historię przekładów ksiąg liturgicznych na język polski (w Kościele prawosławnym wciąż dominuje staro-cerkiewno-słowiański) oraz wspomniano o zróżnicowanych reakcjach na użycie języka narodowego. Podobnie jak to miało miejsce w Kościele katolickim po soborze watykańskim II, odejście od tradycyjnego języka liturgicznego budzi opór części wiernych. Podano także przykłady trudności translatorskich, które wynikają z różnic między językiem greckim i polskim, ale także z wpływu tradycji przekładu staro-cerkiewno-słowiańskiego, nie zawsze adekwatnego w świetle współczesnej wiedzy filologicznej.
3. Słowo jako źródło mądrości życia? O niepoprawnie poprawnym języku polskich protestantów – dr Joanna Koleff-Pracka, ks. dr Adrian Korczago.
Koncentrując się na języku Kościoła ewangelickiego, referent podkreślił ważność zasady sola scriptura. Z zasadą tą wiąże się konieczność przekładu na języki narodowe oraz inne konsekwencje, np. częste odwołania do Pisma Świętego w wypowiedziach protestantów. W centrum liturgii protestanckiej znajduje się kazanie jako „publiczne zwiastowanie słowa Bożego”. Podano przykłady modernizacji języka, która jednak nie jest równoznaczna z upotocznieniem. Wspomniano także o leksyce i frazeologii typowych dla Kościoła ewangelickiego, których istnienie sprawia, że można mówić o odmianie konfesyjnej polszczyzny religijnej.
4. Od scjentologii do wiccan. O atrakcyjności języka nowych ruchów religijnych – prof. Zbigniew Pasek i prof. Katarzyna Skowronek.
W referacie wymieniono wiele nowych ruchów, np. scjentyzujące, nawiązujące do duchowości orientalnej, neopogańskie, ruchy radykalnej ekologii. Omówiono słowa węzłowe, częste w wielu wspomnianych nurtach, np. energia, natura, rozwój, wolność, oraz tendencje, takie jak koncepcja nieosobowego sacrum, podkreślanie indywidualności człowieka, scjentyzacja języka, łączenie elementów różnych tradycji religijnych. Są to przejawy nowej wizji świata, alternatywnej wobec tradycyjnych religii, zwłaszcza chrześcijaństwa. Wbrew pozorom nie są to tendencje marginalne, mają charakter ogólnokulturowy, w pewnym stopniu przenikają także do duchowości chrześcijańskiej.
W dyskusji, która miała miejsce po referatach, poruszono m.in. następujące zagadnienia:
– archaiczność i modernizacja języka religijnego;
– ekspansja stylu potocznego;
– różnica w językowym obrazie świata poszczególnych wyznań (podano liczne przykłady słów kluczowych, często odmiennie rozumianych);
– związek języka z poczuciem tożsamości narodowej i wyznaniowej;
– nowe tendencje w religijności (duchowości) i ich zasięg, np. łączenie elementów różnych religii, nieosobowość sacrum, odwrót od instytucji Kościoła.