Wojciech Kajtoch, Rafał Kuś
Kraków
Status, nauczanie i wykorzystywanie w mediach języków mniejszościowych i obcych we współczesnej Polsce
W życiu większości niepodległych państw w miarę jednolitych narodowościowo, a więc i naszego, języki obce mogą wystąpić w trojakim charakterze:
1. jako używane przez grupy mniejszościowe,
2. jako będące przedmiotem nauczania i badań,
3. jako używane na co dzień przy rozmaitych okazjach, z których najważniejsze są dwie: praca lub działalność medialna: wydawnicza czy reklamowa.
W pierwszym wypadku mamy do czynienia albo z językami przebywających w Polsce imigrantów, którzy z własnej inicjatywy i na własną odpowiedzialność organizują swoje media – gazety1 czy też portale internetowe2, albo z językami oficjalnie uznanych mniejszości narodowych i etnicznych, to znaczy z językami mniejszościowymi lub regionalnymi, których ochrona i dbanie o rozwój regulowane są prawem.
1. O językach mniejszości i ich sytuacji prawnej
Zgodnie z art. 1 Europejskiej Karty Języków Regionalnych lub Mniejszościowych z 5 listopada 1992 roku, za języki takie uznaje się „języki, które są: tradycyjnie używane na terytorium danego państwa przez jego obywateli, stanowiących grupę liczebnie mniejszą od reszty ludności tego państwa, oraz różnią się od oficjalnego języka tego państwa”3.
Polska ustawa z dnia 6 stycznia 2005 roku o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym w art. 3 definiuje natomiast język mniejszości jako „własny język mniejszości narodowej lub etnicznej”4, więc zakłada, że uznanie danego języka za język mniejszości jest pochodną uznania posługującej się nim grupy obywateli RP za mniejszość narodową lub etniczną5. Za mniejszości narodowe ustawodawca uznaje mniejszości: białoruską, czeską, litewską, niemiecką, ormiańską, rosyjską, słowacką, ukraińską, żydowską. Mniejszościami etnicznymi są zaś mniejszości: karaimska, łemkowska, romska i tatarska6. Szczegółowe dane przedstawia tabela 17:
Tabela 1. Mniejszości narodowe w Polsce
Osobna regulacja prawna odnosi się do języka regionalnego. Zgodnie z art. 19 ustawy (nawiązującym do brzmienia przepisu Karty), językiem regionalnym jest język, który „1) jest tradycyjnie używany na terytorium danego państwa przez jego obywateli, którzy stanowią grupę liczebnie mniejszą od reszty ludności tego państwa; 2) różni się od oficjalnego języka tego państwa; nie obejmuje to ani dialektów oficjalnego języka państwa, ani języków migrantów”.
W chwili obecnej ustawodawca przyznał status języka regionalnego jedynie językowi kaszubskiemu. W polskim dyskursie politycznym pojawiają się co prawda głosy o potrzebie nadania takiego statusu również etnolektowi śląskiemu, skoro jednak tzw. język śląski nie został – póki co – oficjalnie i prawnie uznany, nie bierzemy go tu pod uwagę.
Zgodnie z art. 4 ustawy z 7 października 1999 roku o języku polskim – język polski jest w Polsce językiem urzędowym8. Oznacza to m.in., że podmioty wykonujące zadania publiczne dokonują wszelkich czynności urzędowych i składają oświadczenia w języku polskim (art. 5 tejże ustawy), tego również języka używa się w obrocie z udziałem konsumentów oraz w prawie pracy (art. 7). To język polski jest językiem nauczania w szkołach publicznych i niepublicznych (art. 9), i w nim sporządza się napisy i informacje przeznaczone do publicznego odbioru (art. 10).
Ogólne postanowienia zawarte w ustawie są jednak modyfikowane przez szereg przepisów regulujących status języków innych niż polski. Znajdują się one przede wszystkim w aktach prawnych odnoszących się do różnych aspektów funkcjonowania w Polsce mniejszości narodowych i etnicznych, w tym w: ustawie z 7 września 1991 roku o systemie oświaty wraz z przepisami wykonawczymi9, ustawie z 29 grudnia 1992 roku o radiofonii i telewizji (która stanowi, że media publiczne są obowiązane uwzględniać potrzeby mniejszości narodowych i etnicznych)10, ustawie z 27 lipca 2001 roku – Prawo o ustroju sądów powszechnych (zgodnie z którym, „osoba nie władająca w wystarczającym stopniu językiem polskim ma prawo do występowania przed sądem w znanym przez nią języku i bezpłatnego korzystania z pomocy tłumacza”)11, oraz – przede wszystkim – w ustawie z 6 stycznia 2005 roku o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. Gwarancje korzystania z języków mniejszości zawiera również Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku oraz akty prawa międzynarodowego, wśród których wymienić należy Europejską Kartę Języków Regionalnych lub Mniejszościowych (ratyfikowaną w 2008 r.) i szereg umów dwustronnych z innymi krajami o współpracy w dziedzinie kultury i oświaty.
Osoby należące do mniejszości narodowej bądź społeczności posługującej się językiem regionalnym otrzymały od ustawodawcy rozległe uprawnienia12, m.in. prawo do swobodnego posługiwania się swoim językiem w życiu prywatnym i publicznym, rozpowszechniania i wymiany informacji w tym języku, a także do nauki języka mniejszościowego lub regionalnego bądź nauki prowadzonej w tym języku (art. 8 ustawy o mniejszościach…). Osoby te mają również prawo do pisowni nazwisk zgodnie z regułami swego języka (art. 7).
Istotnym uprawnieniem mniejszości narodowych i etnicznych jest możliwość posługiwania się ich językiem (bądź językiem regionalnym) przed organami gminy (art. 9). Język mniejszości może być jednak używany jako język pomocniczy tylko w tych gminach, w których liczba mieszkańców gminy należących do mniejszości, której język ma być używany jako język pomocniczy, jest nie mniejsza niż 20% ogólnej liczby mieszkańców gminy. Musi to zostać potwierdzone wpisem do Urzędowego Rejestru Gmin, w których używany jest język pomocniczy). W rejestrze tym znajduje się obecnie 30 gmin13. Osobny rejestr istnieje dla gmin (obecnie 41), na których obszarze używane są nazwy w języku mniejszości14.
Kluczowe znaczenie dla zachowania i rozwoju języków mniejszościowych i regionalnych mają oczywiście uprawnienia związane ze sferą oświaty i kultury – regulowane przez art. 13 ustawy z 7 grudnia 1991 roku o systemie oświaty, do której odsyła (w sprawach dotyczących edukacji) art. 17 ustawy o mniejszościach oraz art. 18 tejże ustawy (odnoszący się do kwestii związanych z tożsamością kulturową mniejszości). Zgodnie z przepisami wykonawczymi do ustawy o systemie oświaty15, język mniejszości może być językiem prowadzenia zajęć, drugim językiem nauczaniu bądź też przedmiotem dodatkowym16.
System edukacji w językach mniejszości obejmuje w całym kraju 1081 placówek (przedszkola, klasy „0”, szkoły podstawowe, gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne oraz zespoły międzyszkolne), w których uczy się ogółem 54 262 uczniów17. Szczegółowe dane przedstawiają wykresy 1 i 2:
Wykres 1. Liczba placówek szkolnych w dyspozycji mniejszości narodowych
Wykres 2. Liczba uczniów w placówkach szkolnych będących w dyspozycji mniejszości narodowych
Zgodnie ze wspomnianym art. 18 ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, „organy władzy publicznej są obowiązane podejmować odpowiednie środki w celu wspierania działalności zmierzającej do ochrony, zachowania i rozwoju tożsamości kulturowej mniejszości”18. Obowiązki te obejmują – w szczególności – dotacje na działalność kulturalną mniejszości, inwestycje służące zachowaniu ich tożsamości kulturowej, wydawanie książek i prasy, wspieranie programów telewizyjnych i audycji radiowych, ochronę miejsc związanych z kulturą mniejszości, działalność świetlicową, prowadzenie bibliotek oraz dokumentacji życia kulturalnego i artystycznego mniejszości, edukację dzieci i młodzieży realizowaną w różnych formach oraz propagowanie wiedzy o mniejszościach (art. 18 ust. 2 ustawy).
Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 8a ustawy z dnia 29 grudnia 1992 roku o radiofonii i telewizji, nadawcy publiczni mają obowiązek tworzenia i rozpowszechniania audycji uwzględniających potrzeby mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym. Realizując ten obowiązek, TVP S.A. emituje szereg audycji w językach mniejszościowych i w języku regionalnym – we wspólnym paśmie TVP INFO i w ramach pasm rozłączonych, nadawanych przez ośrodki regionalne TVP. I tak, w paśmie wspólnym programów regionalnych TVP INFO ukazuje się cykliczna audycja „Telenowyny”, realizowana w języku ukraińskim. Oddział terenowy TVP w Białymstoku rozpowszechnia audycje skierowane do 6 mniejszości narodowych i etnicznych – „Tydzień Białoruski”, „Przegląd Ukraiński”, „Panorama Litewska”, „Rosyjski Głos”, „My Romowie” i „Podlaski Orient” (dla ludności tatarskiej)19. TVP Gdańsk emituje programy „Rodno Zemia” i „Tede jo”, adresowane do społeczności kaszubskiej, oddziały regionalne TVP z Katowic i Opola realizują niemieckojęzyczny „Schlesien Journal”, a TVP Olsztyn – „Ukraińskie Wieści”20. TVP Kraków produkowała do niedawna audycję „Informator Romski”21. Łącznie, w 2007 roku nadano 239,8 godz. takich audycji, a w 2008 roku – 112,122.
Spośród 17 rozgłośni regionalnych Polskiego Radia, 9 nadaje audycje dla mniejszości narodowych i etnicznych oraz dla społeczności posługującej się językiem regionalnym23. Szczegóły przedstawia tabela 2.
Niektóre mniejszości dysponują możliwością rozwijanie swej kultury i języka za pośrednictwem rozgłośni niepublicznych. Wymienić tu należy m.in. Radio „Kaszebe” z Rumii i Białostockie Radio „Racja” z Białegostoku. Audycje w języku niemieckim nadają ponadto: Radio „Vanessa” z Raciborza i Radio „Park FM” z Kędzierzyna Koźla24. Od 1 czerwca 2011 nadaje z Gorlic internetowe radio łemkowskie Lem.fm25. Społeczność kaszubska posiada również – od 1 września 2010 r. – telewizję regionalną CSB.
Tabela 2. Liczba godzin programu rozgłośni Polskiego Radia nadawanych w językach mniejszości26
Rząd RP dokłada starań, aby każda z mniejszości mogła korzystać przynajmniej z jednego własnego czasopisma (preferowane są pisma w języku ojczystym danej mniejszości). Prawie wszystkie takie wydawnictwa dotowane są z funduszy państwowych. Tytuły najważniejszych pism mniejszości przedstawia tabela 327:
Tabela 3. Najważniejsze czasopisma mniejszości narodowych w Polsce
Mniejszość |
Wydawane czasopisma |
Białoruska |
tygodnik „Niwa”, miesięcznik „Czasopis”, kwartalnik „Bielski Hostineć”, półrocznik „Białoruskie Zeszyty Historyczne”, rocznik „Termapiły” |
Czeska |
rocznik „Kalendarz Zelowski” |
Karaimska |
„Awazymyz” (ukazuje się 3 razy do roku) |
Litewska |
dwutygodnik „Ausra”, miesięcznik dla dzieci „Ausrele”, kwartalnik „Saltinis” |
Łemkowska |
kwartalniki „Besida” i „Watra”, rocznik „Rocznik Ruskiej Bursy”, „Łemkiwska Storinka” (dodatek do „Naszego Słowa”) |
Niemiecka |
tygodnik „Schlesisches Wochenblatt”, miesięczniki „Mitteilungsblatt” i „Masurische Storchenpost”, kwartalnik „Zeszyty Edukacji Kulturalnej – Heft für Kultur und Bildung” |
Ormiańska |
kwartalnik „Biuletyn Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego” |
Romska |
miesięcznik „Dialog – Pheniben”, dwumiesięczniki „Rrom po Drom” i „Romano Atmo” |
Słowacka |
miesięcznik „Zivot” |
Tatarska |
kwartalnik „Gazeta Tatarska” |
Ukraińska |
tygodnik „Nasze Słowo”, dwumiesięcznik „Nad Buhom i Narwoju” |
Żydowska |
dwutygodnik „Dos Jidisze Wort – Słowo Żydowskie”, miesięcznik „Midrasz” |
Społeczność kaszubska |
miesięcznik „Pomerania” |
Generalnie wydaje się, że stan prawnej ochrony języków mniejszości jest należyty, a organom państwa zależy na wywiązywaniu się ze zobowiązań. W praktyce jednak może dochodzić do konfliktów. Przykładowo 7 maja 2008 roku „Polska. Gazeta Krakowska” powiadamiała o protestach mieszkańców wsi Bielanka przeciwko umieszczeniu przy drodze tablicy z łemkowską nazwą tej ważnej dla Łemków miejscowości. Stosowne referendum zwolennicy tablicy wygrali jednym głosem28.
Uprzedzenia na tle narodowościowym mają długi żywot. Natomiast technologia rozwija się szybko. Dowodem rezultaty, jakie dla statusu języka mniejszości może przynieść rozwój Internetu. Na przykład przywoływany „I Raport dla Sekretarza Generalnego Rady Europy...” w części dotyczącej języka romani stwierdza: „W 1990 roku w Jadwisinie pod Warszawą w trakcie obrad IV Międzynarodowego kongresu International Romani Union, z inicjatywy romskiego filologa Marcela Coutriade przyjęto projekt standaryzacji i pisowni romani (tzw. alfabet warszawski). Jednak po blisko 20 latach proces wprowadzania tego systemu w życie jest ciągle w stadium początkowym”29. Sądzimy, że obecnie proces chyba jednak się rozwinął, skoro w latach 2007–2008 wydano pierwszy w Polsce romski elementarz30 i od 2009 roku działa portal „Romano elementaro”, gdzie znajduje się m.in. projekt kodyfikacji zapisu języka romani31, spopularyzowano ten projekt w Wikipedii, itd.
Internet mobilizuje energię jednostek i rezultaty ich działania czyni dostępnymi praktycznie bez kosztów. Korzystają na tym mniejszości. Na przykład na stronie32 karaimskiego pisma „Awazymyz” pojawiają się teksty w zapomnianym w Polsce języku karaimskim, na stronie http://www.lemkowyna.net można „na odległość” odbyć lekcje języka łemkowskiego, polscy Białorusini założyli Białoruską Bibliotekę Internetową33 ze zbiorami 4,5 tysiąca plików itd., itp.
2. Języki obce w nauczaniu
Przemiany, które dokonały się w Polsce w ciągu minionych dwóch dekad, wywarły znaczny wpływ na stan znajomości języków obcych w naszym kraju34. Niezbędnym warunkiem pełnego uczestnictwa w międzynarodowej wymianie kulturalnej i ekonomicznej, stała się bowiem – w stopniu większym niż kiedykolwiek – zdolność efektywnego komunikowania się z partnerami z całego świata.
Znajomość języków obcych stanowi dla Polaków coraz częściej umiejętność wykorzystywaną codziennie – w życiu zawodowym, w obcowaniu z dziełami kultur zagranicznych, w kontaktach z obywatelami innych państw. Jedna piąta mieszkańców naszego kraju deklaruje posługiwanie się językiem obcym każdego – lub prawie każdego – dnia35. Znakomita większość społeczeństwa RP jest też zdania, że warto znać języki obce – za „potencjalnie bardzo użyteczną dla siebie” umiejętność tę uważa 51% ankietowanych, za „użyteczną” – kolejne 27%36.
Do najczęściej wskazywanych przez Polaków powodów nauki języków obcych należą: dążenie do poprawy perspektyw zawodowych (75% ankietowanych), względy związane z turystyką (40%), chęć poznania języka, którym mówi się na świecie i w Europie (odpowiednio 32 i 26%), oraz ciekawość warunków życia ludzi w innych krajach (28%)37. Za najbardziej przydatną uchodzi znajomość języka angielskiego (język ten za użyteczny uznaje 72% respondentów) i niemieckiego (twierdzi tak 46% badanych); kolejne pozycje w klasyfikacji zajmują: rosyjski (9%), francuski (5%), hiszpański (2%) i włoski (1%)38.
Ogólny poziom znajomości języków w społeczeństwie polskim nie odbiega od średniej europejskiej. Deklarowana umiejętność posługiwania się językami obcymi nie osiąga wprawdzie w badaniach wartości charakterystycznych dla kontynentalnych liderów – państw skandynawskich, bałtyckich czy Słowenii (znajomość powyżej 1,5 języka obcego na osobę), ale wyraźnie przewyższa wyniki uzyskane w badaniach społeczeństw Węgier, Rumunii czy Turcji (znajomość 0,3–0,4 języka na osobę). Dla przeciętnego Polaka wartość ta wynosi 0,9; do najpopularniejszych w naszym kraju języków obcych należą zaś: rosyjski (jego znajomość deklaruje 41,5% respondentów), angielski (25%), niemiecki (17,7%) i francuski (3,2%)39 – patrz wykres 3.
Wykres 3. Deklarowana przez mieszkańców Polski znajomość języka obcego40
Polskie władze oświatowe, zdając sobie doskonale sprawę z kluczowego znaczenia edukacji lingwistycznej dla młodego pokolenia, uważają nauczanie języków obcych za jeden
z priorytetów41. O jego pozycji w hierarchii przedmiotów szkolnych świadczyć mogą m.in. zmiany zawarte w nowej podstawie programowej (obowiązujące od roku szkolnego 2008/2009), obniżające próg rozpoczęcia nauki języka obcego do klasy I szkoły podstawowej42. Oferta edukacji językowej, jaką polski system szkolnictwa oferuje uczniom, ewoluowała w ciągu ostatnich dwóch dekad, dostosowując się do oczekiwań rodziców43 i wymogów rynku pracy44. Na początku lat 90. w przeważającej części placówek edukacyjnych wykładano rosyjski, stopniowo wypierany w kolejnych latach przez języki Europy Zachodniej: angielski i niemiecki45. W 2010 roku języka angielskiego uczyło się w polskich szkołach ponad 86% uczniów. Szczegóły przedstawia wykres 446.
Zgodnie z założeniami nowej podstawy programowej, uczniowie powinni uczyć się w szkole dwóch lub trzech języków obcych. Warto przy okazji zaznaczyć, że oferta językowa szkół jest na terytorium RP zróżnicowana pod względem geograficznym – w zgodności z lokalnymi uwarunkowaniami. I tak np. „język angielski jest reprezentowany najsilniej w województwach: podlaskim, śląskim i podkarpackim, język niemiecki w lubuskim, dolnośląskim i zachodniopomorskim, francuski w województwach: śląskim, małopolskim i mazowieckim, a rosyjski w województwach: lubelskim, mazowieckim i podlaskim. Język angielski jest najsłabiej reprezentowany w województwach: lubuskim, dolnośląskim i wielkopolskim, język niemiecki: w mazowieckim, lubelskim i podlaskim, język francuski w województwach: warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim i pomorskim, a rosyjski w opolskim, dolnośląskim i lubuskim”47.
Wykres 4. Zmiany w językowej, szkolnej ofercie edukacyjnej w latach 1992–2011
Formalne kursy szkolne czy akademickie nie są jedynym sposobem zdobywania przez mieszkańców naszego kraju umiejętności językowych. Wśród innych możliwości poznania języka obcego ankietowani wymieniają najczęściej: samodzielną naukę (25%), naukę w domu rodzinnym (13%), na kursach językowych i podczas pracy za granicą (po 12%)48.
3. Języki obce w pracy i w mediach
Dokładnych danych na temat użytkowania języków obcych w pracy raczej nie da się uzyskać, ale wiadomo, że wielu młodych, zamieszkałych w kraju Polaków posługuje się w pracy językami obcymi, na przykład zajmując się tzw. „obsługą klienta” amerykańskiego czy niemieckiego w ramach działań międzynarodowych korporacji. I to chyba nie tylko wypełniając obowiązki. Co prawda „Gazeta Prawna” z 20.05.2008 roku informowała o tym, że szczeciński sąd pracy orzekł, iż pracodawca pod karą grzywny nie może pracownikom zakazać mówienia po polsku na terenie zakładu pracy, ani nakazać posługiwać się jakimkolwiek językiem obcym w czasie, kiedy nie wypełniają zadań służbowych związanych z posługiwaniem się tymże językiem, już jednak sam fakt dojścia do takiego procesu jest znaczący49 – mógł i nadal może być przysłowiowym „wierzchołkiem góry lodowej”. W każdym razie stan prawny jest taki, że pracownik – Polak ma prawo podpisać umowę o pracę w języku polskim (pracownik – obcokrajowiec może korzystać tylko z wersji obcojęzycznej), dokumentacja pracy powinna być sporządzana po polsku i w tymże języku powinno się pracownikom-Polakom wydawać polecenia służbowe.
Wkraczanie języków obcych do polskich mediów, zwłaszcza w dobie kablówek, platform cyfrowych oraz internetowych programów radiowych i telewizyjnych, także jest nieco nieuchwytne, ale – skutkiem działania służb bibliograficznych – bardziej prawdopodobne jest w miarę dokładne przedstawienie tegoż procesu w odniesieniu do czasopiśmiennictwa. Przy czym wiadomo, że wydawanie w Polsce współczesnej pism obcojęzycznych ma długą tradycję. Jeszcze w latach siedemdziesiątych publikowano angielskie biuletyny na potrzeby handlu zagranicznego, a pierwszy numer warszawskiego społeczno-politycznego tygodnika „The Warsaw Voice: Polish and Central European Review” ukazał się w 1988 roku. Obecnie tygodnik ma średni nakład 10,5 tys. egzemplarzy, wydanie internetowe, a redaktorem naczelnym jest Andrzej Jonas. Od 1994 towarzyszy mu biznesowy tygodnik „Warsaw Business Journal”, a od 2010 rocznik „Trendbook Poland”. W ostatnich latach ukazały lub ukazywały się np. miesięczniki: „Poland Monthly” (od 2003), „Le Courrier de Varsovie” (1997–2003), „Les Echos de Pologne – Echa Polski” (od 2004). W nowym wieku obcojęzyczne (zwykle angielskojęzyczne) pisma dla turystów i biznesmenów wychodzą też poza Warszawą, np. w Krakowie: miesięcznik „Krakow Post” (od 2008, deklaruje ok. 20 000 nakładu) oraz „Kraków After Hours” – dwujęzyczny dwumiesięcznik bezpłatny rozprowadzany w hotelach, na lotnisku itd.
Wielojęzyczne ambicje miewają czasopisma katolickie. Na przykład powstałe w 1975 roku „Miłujcie się”, wydawane przez Towarzystwo Chrystusowe dla Polonii Zagranicznej obecnie, prócz stuosiemdziesięciopięciotysięcznego polskiego nakładu wydaje w językach: hiszpańskim, angielskim, niemieckim, rosyjskim, bułgarskim, ukraińskim, czeskim, słowackim, rumuńskim i węgierskim, amharskim i prowadzi strony WWW w ormiańskim, hebrajskim, włoskim i litewskim, co związane jest z misyjnymi celami tego dwumiesięcznika.
Od dawna też obcojęzyczne artykuły goszczą na łamach polskich czasopism naukowych.
Aby przedstawić najnowsze tendencje dotyczące obecności języków obcych w polskim czasopiśmiennictwie sięgnęliśmy do „Bibliografii Wydawnictw Ciągłych Nowych, Zawieszonych i Zmieniających Tytuł” sporządzonej w Bibliotece Narodowej za lata 2010–2011 (pierwszy kwartał), obejmującej w praktyce (i w przybliżeniu) czasopisma założone w Polsce (zmianę tytułu potraktowaliśmy jako powstanie czegoś nowego) w latach 2008–2010. Powstały 52 czasopisma tylko angielskie, 33 angielsko polskie, 8 jednolitych językowo, a w innych językach obcych niż angielski i niemiecki, 9 niemiecko polskich, 18 w języku polskim i obcym (innym niż angielski lub niemiecki), 13 wielojęzycznych (drukujących teksty przynajmniej w 3 językach). Ponadto założono czasopismo esperanckie, dwujęzyczne pisma polsko rumuńskie, polsko kaszubskie, po polsku i w romani, a w pismach wielojęzykowych obecne były jeszcze języki: chiński, węgierski, łotewski.
Stopień użytkowania języków obcych w wydawanych w Polsce obcojęzycznych czasopismach przedstawiamy w tabeli 4:
Tabela 4: Wykorzystanie języków innych niż polszczyzna w polskich pismach obcojęzycznych wielojęzycznych (lub ich kontynuacjach) założonych w Polsce w latach 2008–2010
Języki obecne przynajmniej w 2 czasopismach
|
Język całego pisma
|
J. współobecny z językiem polskim |
J. współobecny z innym obcym językiem
|
J. współobecny z językiem polskim i innym obcym
|
Obecność j. w pismach trój- i wielojezycznych
|
||
Równoległy tekst lub 2 wydania |
Znaczna część zawartości |
Pojedyncze teksty |
|||||
J. angielski (razem 98) |
52 |
12 |
14 |
7 |
2 |
2 |
8 |
J. niemiecki (razem 19) |
|
2 |
6 |
1 |
1 |
3 |
6 |
J. rosyjski (razem 15) |
|
|
5 |
1 |
1 |
2 |
6 |
J. ukraiński (razem 10) |
|
1 |
2 |
|
1 |
1 |
5 |
J. słowacki (razem 9) |
|
1 |
1 |
3 |
|
|
4 |
J. białoruski (razem 4) |
|
|
1 |
|
|
|
3 |
J. francuski (razem 3) |
1 |
|
|
|
1 |
|
1 |
J. włoski (razem 3) |
|
|
1 |
|
|
|
2 |
J. hiszpański (razem 2) |
1 |
|
|
|
|
|
1 |
J. litewski (razem 2) |
1 |
|
|
|
|
|
1 |
J. czeski (razem 2) |
|
|
|
1 |
|
|
1 |
Rzecz jasna najbardziej ekspansywny jest język angielski. W paru przypadkach redakcje zamknęły poprzednie wersje, polskojęzyczne lub publikujące artykuły w paru językach, i zastąpiły je czysto anglojęzycznymi. I tak na miejsce „Epileptologii” pojawił się kwartalnik „Epileptologia: international journal for clinical and experimental research”, zamiast „Prac Instytutu Geodezji i Kartografii” – „Geoinformation Issues”, zamiast „Studiów z Filozofii Prawa” – „Studies in the Philosophy of Law”, zamiast „Pamiętnika Puławskiego” – „Polish Journal of Agronomy”50. Naliczyliśmy 7 przypadków tego typu. A już najbardziej radykalna okazała się redakcja już anglojęzycznego „Polish Journal of Chemistry”, która zdecydowała się zamknąć pismo po to, by wzmocnić miesięcznik ogólnoeuropejski51. Jest to język tak ceniony, że zdarzyć się może czasopismo, które co prawda drukowane jest po polsku, ale przynajmniej tytuł ma angielski, jak „Fresh Market Magazine” z Ożarowa Mazowieckiego.
Trudno jednak ocenić, na ile użycie języka angielskiego może przynieść polskim naukowcom światową popularność. Osobiście jesteśmy sceptyczni i dlatego cenimy staranny dobór języków obcych w zależności od poruszanej przez pismo tematyki i oczekiwanego czytelnika. Na przykład dwa czasopisma Wydziału Zamiejscowego KUL w Stalowej Woli: „Katolikus Pedagogia” oraz „Pedagogia Ojcostwa. Katolicki przegląd społeczno pedagogiczny” publikują w językach dawnego cesarstwa austriackiego, tj.: po węgiersku, polsku, niemiecku, włosku, czesku, słowacku, ukraińsku. Z kolei „Przegląd Wschodnioeuropejski” wydawany przez Uniwersytet Warmińsko Mazurski w Olsztynie publikuje prace w językach: angielskim, niemieckim, a także w polskim, rosyjskim i innych językach słowiańskich jak ukraiński i białoruski. Pisma te, nie zaniedbując starań o międzynarodowy odbiór, w zgodzie ze zdrowym rozsądkiem zakładają, że treściami pisma zainteresują się przede wszystkim przedstawiciele tych nacji, o których się w tym piśmie pisze, albo świadomie starają się oddziaływać na terenie konkretnym, kulturowo określonym.
Kontynuując wątek użyteczności danych języków obcych dla pism o określonej tematyce, można wynik kwerendy pod tym kątem przeprowadzonej ująć w osobnej tabeli (tabela 5).
Jak widać, angielszczyznę preferują przede wszystkim pisma poruszające tematy ekonomiczne i biznesowe, na drugim miejscu – te zajmujące się techniką i komputerami, na trzecim – te o naukach przyrodniczych. A na przykład niemiecki przydaje się zwłaszcza pismom zainteresowanym określonymi regionami lub literaturą i sztuką (w przypadku pism kulturalnych), a rosyjski wykorzystywany jest chętnie przez pisma kulturalne i slawistyczne.
Tabela 5: Wykaz dziedzin wiedzy i obszarów tematycznych obecnych w czasopismach z językiem obcym założonych w latach 2008–2011 i języków obcych je obsługujących
|
Region. turystyka |
Bizn., gosp. ekonomia |
Hobby |
Medycyna, psychologia |
Politologia prawo |
Liter. ,sztuka kultura |
Religia, teologia |
Statystyka |
Filoz., socj. pedagogika |
Marketing i zarządzanie |
Wych. fiz. sport |
Nauki ścisłe |
Nauki przyrodnicze i geografia |
Technika i komputery |
Slawistyka i rosjoznawz. |
Lingwistyka |
Inne |
ang. |
1 |
20 |
5 |
6 |
4 |
7 |
1 |
1 |
6 |
5 |
5 |
1 |
10 |
18 |
2 |
6 |
2 |
niem. |
5 |
|
|
1 |
|
5 |
2 |
|
1 |
1 |
|
|
|
|
1 |
3 |
1 |
ros. |
|
1 |
|
|
1 |
5 |
|
|
3 |
|
1 |
|
|
|
5 |
1 |
|
ukrain. |
|
|
|
|
|
5 |
2 |
|
2 |
|
|
|
|
|
2 |
|
|
słow. |
2 |
|
|
|
|
|
3 |
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
białorus. |
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
3 |
|
|
franc. |
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3 |
|
włos. |
|
|
|
|
|
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
hiszp. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
litew. |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
czeski |
|
1 |
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Literatura
Bielanka 2011 [wiadomosci.onet.pl/regionalne/krakow/bielanka-czy-tez-bilanka,1,3346633,wiadomosc.html, dostęp” 05.2011].
Czeladko R,, Lorenz W., A Polacy wciąż po rosyjsku, „Rzeczpospolita” z 7 X 2010 r., s. A3 [http://www.rp.pl/ artykul/546367.html, dostęp: 05.2011].
Dańko I, Bielanka 2011, I po polsku, i po łemkowsku [http://krakow.gazeta.pl/krakow/1,35798,5164750.html, dostęp: 05.2011]
Drugi raport… 2009, Drugi raport dotyczący sytuacji mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego w Rzeczypospolitej Polskiej… [www.mswia.gov.pl/download.php?s=1&id=11786, dostęp: 05.2011].
Eurostat, Statistics, 2010, Eurostat, Statistics in Focus 49/2010 [http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-SF-10-049/EN/KS-SF-10-049-EN.PDF, dostęp: 05.2011].
Gajda S., 2001, Sytuacja językowa mniejszości narodowych i etnicznych, [w:] Język polski red. S. Gajda, Opole.
GUS 2010, 376, Główny Urząd Statystyczny, Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2009/2010, Warszawa.
Guza Ł., 2008, Firma nie może zakazać mówienia w pracy po polsku, „Gazeta Prawna” 20.05.2008 [http://www.gazetaprawna.pl/drukowanie/18386, dostęp: 05.2011].
Janicka I., 2010, Działalność wydawnicza mniejszości niemieckiej w Polsce, [w:] Współczesne media. Wolne media?, tom 3, red. J. Hoffmann, D. Kępa-Figura, Lublin.
Kajtoch W., 1999, Języki mniejszości narodowych w Polsce, [w:] Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci, red. W. Pisarek, Kraków.
Kajtoch W., 2000, Problem warunków rozwoju języków mniejszości, [w:] W kręgu euroregionów. Rola mediów w komunikowaniu międzykulturowym na przykładzie euroregionu Karpaty, red. W. Furman, K. Wolny Zmorzyński, Kraków–Rzeszów.
Komisja Europejska, Europeans… 2011, Komisja Europejska, Europeans and their Languages, Special Eurobarometer 243, kwestionariusz ASD3a, [ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_243_en.pdf, dostęp: 05.2011].
Mieczkowski J., 2007, Prasa mniejszości narodowych i etnicznych w polityce państwa polskiego od 1989 roku, Szczecin.
Ministerstwo Raport edukacja 2005, Ministerstwo Edukacji i Nauki, Raport krajowy. Edukacja językowa w Polsce. Język narodowy, regionalny, języki obce oraz języki mniejszości narodowych i etnicznych, Warszawa [http://prohumanum.org/wp-content/uploads/2008/03/raport-men-jezyki.pdf , dostęp: 05.2011].
Ministerstwo Raport języki… Ministerstwo Edukacji Narodowej, Raport krajowy. Języki obce w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum [http://www.men.gov.pl/images/stories/pdf/Reforma/men_tom_3.pdf, dostęp: 05.2011].
Moskal M., 2011, Policy on Minority and Regional Languages in Poland [http://www.aber.ac.uk/mercator/images/Martapaper.pdf] oraz Language minorities in Poland at the moment of accession to the EU] [http://www6.gencat.net/llengcat/noves/hm04primavera-estiu/docs/moskal.pdf, dostęp: 05.20111].
Ożga A., 2010, Współczesna prasa mniejszości ukraińskiej w Polsce, [w:] Współczesne media. Wolne media?, tom 3, red. J. Hoffmann, D. Kępa Figura, Lublin.
Parno Gierliński K., 2007, Miri Szkoła – Romano elementaro, Gorzów Wielkopolski.
Parno Gierliński K., 2008, Miri Szkoła. Romano elementaro. Podręcznik pomocniczy dla dzieci z grupy Polska Roma, Kostrzyn nad Odrą.
Parno Gierliński K., 2008 b, Miri Szkoła. Romano elementaris. Podręcznik pomocniczy dla dzieci z grupy Bergitka Roma, Kostrzyn nad Odrą.
Pierwszy raport… 2010, I Raport dla Sekretarza Generalnego Rady Europy z realizacji przez Rzeczpospolitą Polską postanowień Europejskiej Karty Języków Regionalnych lub Mniejszościowych [mighealth.net/pl/images/0/07/Raport01.pdf, Warszawa 2010, dostęp: 05.2011].
Pisarek W., 2009, The Relationship between Official and Minority Languages in Poland, [w:] National, Regional and Minority Languages in Europe. Contributions to the Annual Conference 2009 of EFNIL in Dublin, red. G. Stickel, Frankfurt am Main.
„Polish Journal of Agronomy” 2011 [sybilla.iung.pulawy.pl/wydawnictwa/PJAWskazowki2009.pdf, dostęp: 05.2011].
„Polish Journal of Chemistry” 2011 [strona redakcyjna czasopisma „Polish Journal of Chemistry”, http://www.ichf.edu.pl/pjch/about.html, dostęp: 05.2011].
Stanowski R., 2011, Krakowska telewizja zawiesza programy [http://www.dziennikpolski24.pl/pl/aktualnosci/ kultura/991272-krakowska-telewizja-zawiesza-programy.html, dostęp: 05.2011].
Strycharska-Brzezina M., 2006, Języki mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce, [w:] Polonistyka w przebudowie. Literaturoznawstwo – wiedza o języku – wiedza o kulturze – edukacja, red. M. Czermińska i in., t. 2, Kraków.
Tkacz E., 2011, Powstanie łemkowskie radio internetowe [http://www.lem.fm oraz http://gorlice.naszemiasto.pl/artykul/914323/powstanie-lemkowskie-radio-internetowe,id,t.html, dostęp: 05.2011].
Urząd Statystyczny, Warszawa [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/ PUBL_e_oswiata_ i_wychowanie_2009-2010.pdf, dostęp: 05.2011] .
Walenczak I., Wróblewska-Pawlak K., 1997, Języki obce w Polsce – próba bilansu. (Polacy w samoocenie. Języki obce w szkole i pracy. Jakiego języka warto uczyć się dzisiaj?) [http:// www.ce.uw.edu.pl/pliki/pw/1-1997_Walenczak.pdf, dostęp: 05.2011].
Wicherkiewicz T., 2000, Tożsamość mniejszości językowych w Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Kultura wobec kręgów tożsamości. Materiały konferencji przedkongresowej Poznań 19–21 października 2000, red. T. Kostyrko, T. Zgółka, Poznań–Wrocław.
Przypisy
1 Na przykład Russkij Kurier Warszawy Władimira Kirianowa (http://www.rkw.3w.pl/index.html) wychodzący już 20 lat.
2 Na przykład Wietnamsko-Polskiego Klubu Kulturalnego Văn hóa - http://www.benviet.org/lista:van-hoa.
3 http://www.vdg.pl/pliki/oswiata/Europejska_Karta_Jezykow_Regionalnych_lub_Mniejszosciowych.pdf.
4 Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, Dz.U. 2005 nr 17 poz. 141, ze zm.
5Mniejszość narodowa lub etniczna jest określona w art. 2 Ustawy jako „grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki: 1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej, 2) w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją, 3) dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji, 4) ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę, 5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat” oraz „6) utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie” (w przypadku mniejszości narodowej) lub „6) nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie” (w przypadku mniejszości etnicznej).
6Zgodnie z postanowieniami Europejskiej Karty Języków Regionalnych lub Mniejszościowych, wyróżnia się ponadto kategorię języków nieterytorialnych, do których należą „języki używane przez obywateli danego państwa, inne niż język lub języki używane przez resztę ludności, które jednak, chociaż używane tradycyjnie na terytorium tego państwa, nie mogą być identyfikowane z określonym jego obszarem”. W przypadku Polski są nimi języki: hebrajski, jidysz, karaimski, ormiański i romski.
7Na podstawie: Pisarek 2009, 121. Patrz także publikacje z lat ostatnich: Gajda 2001, 45–53; Kajtoch 1999, 279–305; Moskal 2001, Strycharska-Brzezina 2006, 236–246; Wicherkiewicz 2000, 181–190.
8 Ustawa z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim, Dz.U. 1999, Nr 90 poz. 999, ze zm.
9 Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, Dz.U. 1991 Nr 95 poz. 425, ze zm.
10 Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji, Dz.U. 2009 Nr 115 poz. 965, ze zm.
11Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz.U. 2011 Nr 109 poz. 627, ze zm.
12Na ten temat patrz: Kajtoch 2000, 219–230.
13Liczba ta obejmuje 22 gminy, gdzie językiem pomocniczym jest język niemiecki (wszystkie w województwie opolskim), 5 gmin z pomocniczym językiem białoruskim (województwo podlaskie), 2 gminy z pomocniczym językiem kaszubskim (województwo pomorskie) i 1 gminę, gdzie językiem pomocniczym jest litewski (województwo podlaskie). Zob. Lista gmin wpisanych na podstawie art. 10 ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz.U. Nr 17 poz. 141, ze zm.), do Urzędowego Rejestru Gmin, w których jest używany język pomocniczy [http://www.mswia.gov.pl /download.php?s=1&id=12604].
14Lista gmin wpisanych na podstawie art. 12 ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz.U. Nr 17, poz. 141, ze zm.) do Rejestru gmin, na których obszarze używane są nazwy w języku mniejszości [http://www.mswia.gov.pl/download.php?s=1&id=13225].
15Zwłaszcza rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 14 listopada 2007 r. w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym.
16Oddział szkolny wykorzystujący te możliwości można utworzyć już dla siedmiu (w przypadku przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów) lub 14 uczniów (w przypadku szkół ponadgimnazjalnych). Grupy rozproszone geograficznie mogą pobierać naukę w języku mniejszościowym lub regionalnym w ramach zespołów międzyszkolnych.
17Mniejszość niemiecka dysponuje 534 placówkami w województwach: opolskim, śląskim i warmińsko mazurskim (naukę pobiera w nich 38 269 uczniów), społeczność kaszubska – 237 placówkami w województwie pomorskim (8 518 uczniów), mniejszość białoruska – 47 placówkami w województwie podlaskim (3 409 uczniów), mniejszość ukraińska – 179 placówkami w województwach: dolnośląskim, lubuskim, małopolskim, mazowieckim, podkarpackim, podlaskim, pomorskim, warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim (2 483 uczniów), mniejszość litewska – 19 placówkami w województwie podlaskim (687 uczniów), mniejszość łemkowska – 44 placówkami w województwach: dolnośląskim, lubuskim i małopolskim (311 uczniów), mniejszość słowacka – 13 placówkami w województwie małopolskim (273 uczniów), mniejszość żydowska – 6 placówkami niepublicznymi we Wrocławiu i Warszawie (296 uczniów), a mniejszość ormiańska – 2 zespołami międzyszkolnymi w Krakowie i Warszawie (16 uczniów). Patrz: [Drugi raport… 2009], dotyczący sytuacji mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego w Rzeczypospolitej Polskiej.
18 Patrz przypis 4.
19My Romowie i Podlaski Orient są produkowane w języku polskim.
20Drugi raport… 2009, 22–24.
21Stanowski 2011.
22Drugi raport… 2009, 22.
23Ibidem, s. 26.
24Pierwszy Raport… 2010, 63–64.
25Tkacz 2011.
26Drugi raport… 2009, 26.
27Pierwszy Raport… 2010, 65–66. Patrz także: Janicka 2010, 40–49; Mieczkowski 2007, 544; Ożga 2010, 28–39.
28Porównaj tekst informacji: „Nie chcą też dwujęzycznych tablic, jednej po polsku, drugiej pisanej cyrylicą. Wczoraj złożyli pismo na ręce Elżbiety Mirga, pełnomocnika wojewody ds. mniejszości narodowych i etnicznych. Domagają się, by wojewoda cofnął decyzję rady gminy Gorlice, która przyznaje Łemkom prawo do tablicy w ich języku – dowiedziała się „Gazeta Krakowska”. Pod listem podpisało się 38 osób. Mieszkańcy Bielanki, proboszcz parafii rzymskokatolickiej w Szymbarku, ks. Stefan Tabor, radny gminy Gorlice Józef Ryzner, radny gminy i sołtys Szymbarku, Tadeusz Górski. – Nie chcemy łemkowskich tablic, bo z nimi wiążą się tylko spory i kłótnie – mówi Teresa Dziubina z Bielanki, która przyjechała wczoraj składać pismo do urzędu wojewódzkiego. – Nikt nas nie informował o takim projekcie, nie pochodzi on też od mieszkańców naszej wsi – dodaje. Protestujący tak piszą w liście o łemkowskich tablicach: „Wydaje nam się, że to pewna forma spekulacji przeciwko Polakom tu mieszkającym”. Pomysł na łemkowskie tablice zrodził się w młodzieżowej organizacji Czucha. W lipcu zeszłego roku wysłali pismo do wójta gminy Gorlice. W październiku z podobną inicjatywą wystąpili też działacze Zjednoczenia Łemków. Spór o nazwę wybuchł w lutym tego roku. We wsi zawrzało. Sąsiedzi, którzy do tej pory żyli w dobrych stosunkach, gdy się spotykają, odwracają głowy. – Nie odpowiadają nam, gdy mówimy dzień dobry – żali się Maria Juszczak, jedna z protestujących Polaków. – Zaczyna się od tablic, a później będą chcieli nam odebrać cerkiew” [cyt. anonim, Bielanka 2011;, Dańko, Bielanka 2011].
29Pierwszy Raport… 2010, 14.
30Parno Gierliński 2007,79; 2008, 99; 2008b, 99.
31http://www.elementaro.org/index.php?option=com_content&view=article&id=55%3Apropozycja-zapisu-jzyka-romani&catid =38%3Azapis&Itemid=64&showall=1.
33 http://kamunikat.org.
34 Patrz także: Walenczak, Wróblewska-Pawlak 1997.
35 W przypadku 9% Polaków – jest to język angielski, 3% – niemiecki, a 2% – rosyjski. Zob. Komisja Europejska, Europeans… 2011.
36 Ibidem, kwestionariusz A1.
37 Ibidem, kwestionariusz A4.
38 Ibidem, kwestionariusz A2.
39 Eurostat, Statistics, 2010, 6.
40Dane za: ibidem.
41Ministerstwo Raport edukacja 2005, 9.
42Ministerstwo Raport edukacja 2005.
43Jak wynika z badań, 90% Polaków uważa, że dzieci powinny uczyć się języka angielskiego, 69% – że niemieckiego. Jedynie 10% wskazało język rosyjski, a 7% – francuski (ankietowani mogli wskazać dwa języki) [Komisja Europejska, Europeans… 2011].
44 Jak donosiła w 2010 r. „Rzeczpospolita”, na 17 tys. ofert pracy zamieszczonych w popularnym portalu internetowym Pracuj.pl, 7 tys. zawierało wymóg znajomości języka angielskiego. Zob. Czeladko, Lorenz 2010.
45Ministerstwo Raport edukacja 2005, 12.
46Dane na podstawie: ibidem oraz GUS 2010, 376.
47Ministerstwo Raport edukacja 2005, 16.
48Komisja Europejska, Europeans… 2011, kwestionariusz ASD5a.
49Guza 2008. Artykuł podaje liczby 1 miliona Polaków zatrudnionych w zagranicznych firmach i 50 000 – przy obsłudze typu call center.
50Redakcja zaznacza: „‹‹Polish Journal of Agronomy›› jest angielskojęzycznym pismem naukowym, obejmującym tematykę szeroko rozumianej produkcji roślinnej i rolniczych zagadnień środowiskowych. Do druku przyjmowane są prace oryginalne i przeglądowe (zamawiane), napisane poprawną, idiomatyczną angielszczyzną, istotnie poszerzające lub porządkujące wiedzę w dziedzinie, której dotyczą” [„Polish Journal of Agronomy”, 2011].
51„In 2009 The Polish Chemical Society decided, after long discussion, to join the consortium ChemPubSoc Europe in order to become one of the founders of the European Journal of Inorganic Chemistry and European Journal of Organic Chemistry. As a result of such decision the December issue 2009 of the Polish Journal of Chemistry is the last one” [„Polish Journal of Chemistry”, 2001]