Kraków, 19 IV 2004 roku
Protokół VI Posiedzenia Komisji Języka Religijnego
Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN
Posiedzenie odbyło się 15 kwietnia 2004 roku w klasztorze oo. zmartwychwstańców w Krakowie. Spośród członków Komisji obecnych było osiemnaście osób, nieobecnych – dwie osoby. Ponadto w zebraniu uczestniczyło dwadzieścia osób spośród członków Koła Współpracowników Komisji Języka Religijnego.
Obecni członkowie Komisji (w porządku alfabetycznym): prof. dr hab. I. Bajerowa, o. dr W. Chaim, red. K. Gołębiowski, ks. dr P. Holc, o. prof. dr hab. Z. Kijas, dr hab. Koziara prof. AP, prof. dr hab. M. Kucała, dr E. Kucharska-Dreiss, dr M. Makuchowska, dr B. Matuszczyk, ks. dr hab. P. Mazanka, mgr I. Pałucka-Czerniak, dr hab. R. Przybylska, o. dr hab. W. Przyczyna, dr A. Sieradzka-Mruk, ks. dr J. Tofiluk, prof. dr hab. E. Umińska-Tytoń, dr hab. M. Wojtak prof. UMCS.
Nieobecni członkowie Komisji: ks. dr hab. B. Milerski prof. ChAT (nieobecność usprawiedliwiona), dr D. Zdunkiewicz-Jedynak (nieobecność usprawiedliwiona).
Obecni członkowie Koła Współpracowników (w porządku alfabetycznym): dr K. Czarnecka, mgr M. Dalgiewicz, mgr A. Grzelińska, dr K. Jaworska, dr J. Kamieniecki, dr P. Kładoczny, dr A. Kominek, dr D. Kozaryn, ks. dr Z. Krzyszowski, dr G. Kubski, ks. dr T. Lewandowski, dr M. Madejowa, mgr E. Nadolska-Mętel, ks. dr S. Płusa, mgr I. Rutkowska, mgr G. Seroczyński, dr C. Sękalski, dr K. Skowronek, mgr J. Sławek, dr hab. J. Sobczykowa.
Pierwszą część posiedzenia prowadził przewodniczący Komisji o. dr hab. W. Przyczyna, który rozpoczął od powitania i przedstawienia zebranym nowych członków Komisji: red. K. Gołębiowskiego, ks. dr. P. Holca, ks. dr. J. Tofiluka i dr hab. M.Wojtak prof. UMCS. Następnie o. przewodniczący odczytał listę osób (w liczbie trzydziestu czterech), które wyraziły wolę członkostwa w Kole Współpracowników. Komisja (zgodnie z regulaminem Koła Współpracowników) jednogłośnie powołała wymienione osoby na członków Koła.
Z kolei przewodniczący poinformował o zakończeniu prac nad zasadami pisowni słownictwa religijnego. Propozycje zasad sformułowane przez Komisję Języka Religijnego, zostały poddane pod dyskusję Komisji Onomastyczno-Ortograficznej. Następnie wspomniane ustalenia zostaną przedstawione na plenarnym posiedzeniu Rady Języka Polskiego, które odbędzie się 7 V br. Do kompetencji Rady Języka Polskiego należy zatwierdzenie wspomnianych zasad jako przepisów poprawnościowych.
O. Przyczyna poinformował również, że istnieje możliwość opublikowania ustaleń pisowni w formie książkowej. Po dyskusji zebrani zaaprobowali propozycję, podkreślając zapotrzebowanie na takie wydawnictwo, w którym będzie można wykazać logikę rozstrzygnięć popartych dużą liczbą przykładów, co nie byłoby możliwe w ogólnym słowniku ortograficznym (prof. I. Bajerowa, prof. E. Umińska-Tytoń, dr hab. R. Przybylska). Zwrócono jednak również uwagę na konieczność uzyskania aprobaty Rady Języka Polskiego (prof. I. Bajerowa, prof. M. Kucała).
W dalszej części obrad dr E. Kucharska-Dreiss i dr M. Makuchowska mówiły o ewentualnej współpracy Komisji z Niemieckim Instytutem Liturgicznym w Trewirze i Uniwersytetem w Regensburgu. W związku z zainteresowaniem badaczy niemieckich Komisją Języka Religijnego pojawia się możliwość opublikowania w języku niemieckim artykułu informującego o pracach Komisji. Przygotowania takiej informacji podjęłyby się dr E. Kucharska-Dreiss i dr M. Makuchowska. W przyszłości w wyżej wymienionych ośrodkach niemieckich planuje się wydanie tomu zbiorowego, być może częściowo dwujęzycznego, który byłby przygotowany przy udziale polskich badaczy, a omawiałby różne zagadnienia języka religijnego. Wspomniane plany zostały przez Komisję przyjęte z zainteresowaniem, wskazano na korzyści szerszej współpracy międzynarodowej, m.in. kontakty takie mogą być cenne dla ustalenia polskich ekwiwalentów tłumaczeniowych religijnych terminów obcojęzycznych (red. K. Gołębiowski). Podkreślono jednak pierwszoplanowość celów statutowych Komisji, czyli badań nad polskim językiem religijnym (dr hab. S. Koziara prof. AP).
Kończąc część posiedzenia poświęconą sprawom bieżącym, o. dr hab. W. Przyczyna przypomniał o gnieźnieńskiej sesji naukowej oraz w imieniu nieobecnej dr D. Sarzyńskiej, dziekana Wydziału Humanistycznego Wyższej Szkoły Humanistyczno-Przyrodniczej w Sandomierzu zaprosił zebranych na sesję poświęconą językowi religijnemu, która odbędzie się w terminie 20-21 IX w Sandomierzu.
Kolejnym punktem obrad było zapoznanie się ze stanem prac nad bibliografią języka religijnego. Dr M. Makuchowska poinformowała zebranych o poszerzeniu zbioru danych bibliograficznych dzięki kontaktom z m.in. religioznawcami i psychologami. Obecnie zbiór liczy 931 pozycji. Zebrani zwrócili też uwagę na możliwość korzystania z bibliografii biblistycznej, która powstała w Poznaniu, oraz bibliografii dotyczącej również Biblii, lecz poświęconej literaturze pięknej i językowi, która ukaże się w Lublinie. Wskazane byłoby nawiązanie kontaktów z twórcami wspomnianych zbiorów bibliograficznych. Dr M. Makuchowska zaproponowała, aby pozycje bibliograficzne znajdujące się na pograniczu zagadnień ściśle związanych z językiem religijnym i zagadnień mieszczących się w obrębie innych nauk (jak np. język magii), zostały zgrupowane w osobnych rozdziałach na końcu planowanego tomu. Jednocześnie we wstępie znalazłaby się uwaga, że rozdziały te nie pretendują do wyczerpania literatury z danego zakresu. Następnie utworzył się zespół roboczy, który zajmie się dalszymi pracami nad bibliografią. W skład zespołu oprócz dr M. Makuchowskiej weszli: prof. I. Bajerowa (dla doraźnych konsultacji), prof. E. Umińska-Tytoń, dr hab. M. Wojtak prof. UMCS, dr hab. S. Koziara prof. AP, dr D. Kozaryn, dr J. Kamieniecki, dr P. Kładoczny, mgr A. Grzelińska, mgr I. Rutkowska. W dniu posiedzenia Komisji wspomniany zespół odbył osobne spotkanie robocze.
Następnie przedmiotem dyskusji Komisji był projekt antologii tekstów definiujących język religijny. Redakcją antologii zajmie się prof. I. Bajerowa i prof. J. Puzynina. O. dr hab. W. Przyczyna poprosił zebranych o nadesłanie do końca czerwca br. propozycji takich tekstów oraz ewentualnie ich kserokopii w przypadku tekstów trudno dostępnych. Następnie dyskutowano nad poruszonym przez prof. I. Bajerową zagadnieniem, czy antologia powinna zawierać również prace teologiczne, religioznawcze, psychologiczne itp., oraz czy obejmie tylko definicje języka czy również stylu religijnego. Opowiedziano się za szeroką formułą tomu (dr hab. R. Przybylska, dr hab. M. Wojtak prof. UMCS, dr B. Matuszczyk), także ze względu na kontrowersje wśród językoznawców dotyczące zakresów pojęć języka i stylu. W dalszej dyskusji poruszono następujące problemy:
- możliwości publikowania fragmentów prac w przypadku pozycji bardzo obszernych (dr B. Matuszczyk)
- praw autorskich i konieczności uzyskania zgody autorów lub wydawnictw (prof. I. Bajerowa, prof. E. Umińska-Tytoń)
- problemów technicznych kopiowania tekstów (dr E. Kucharska-Dreiss).
Z kolei dr hab. S. Koziara prof. AP przedstawił koncepcję przewodnika po polskich przekładach Biblii, który zamierza napisać. Przewodnik będzie podawał takie informacje o poszczególnych przekładach, jak: geneza, konfesja autora, metoda przekładu, losy tekstu, tradycyjne nazwy przekładu, edycje, najważniejsze opracowania na temat przekładu. Układ dzieła będzie chronologiczny, przy czym wyodrębnią się trzy zasadnicze części: od czasów najdawniejszych do roku 1632, od roku 1632 do końca XIX wieku, wiek XX. W dyskusji, w której udział wzięli: prof. M. Kucała, prof. I. Bajerowa, dr B. Matuszczyk, dr G. Kubski, skoncentrowano się nad cezurą przełomu XIX i XX wieku, przeciwstawiając jej ewentualną cezurę związaną z Soborem Watykańskim II. Innym poruszonym zagadnieniem była możliwość odnotowania w przewodniku również zachowanych fragmentów tłumaczeń, jak np. cytatów zawartych w „Rozmyślaniach przemyskich”.
Po przerwie drugiej części obrad przewodniczyła dr hab. R. Przybylska. Zebrani wysłuchali referatu dr E. Kucharskiej-Dreiss pt.: Teolingwistyka – próba popularyzacji terminu.
Autorka przedstawiła historię terminu, użytego już w 1971 roku. Wskazała następnie na jego obecność w encyklopediach językoznawczych oraz pozycjach przeglądowych i systematyzujących (np. w The Cambridge Encyclopedia of Language z 1988 roku). Przedstawiła przykładowe użycia terminu, jakie można odnaleźć m.in. na stronach internetowych. Wymieniła także powody, które przemawiają za ewentualnym przeszczepieniem terminu na grunt polski, wśród których jest szczególne zainteresowanie językiem religijnym w Polsce, międzynarodowe rozpowszechnienie terminu, przejrzysty model słowotwórczy nawiązujący do szeregu wyrazów, jak: psycholingwistyka, socjolingwistyka, etnolingwistyka, a także krótkość cząstki teo-, która daje terminowi przewagę nad ewentualnym terminem religiolingwistyka.
Członkowie Komisji i Koła Współpracowników odnieśli się do proponowanego terminu z życzliwym zainteresowaniem, wskazując jednak, że pozostaje kwestią otwartą, czy termin ostatecznie przyjmie się na gruncie polskim. Podkreślano istniejące zapotrzebowanie, krótkość terminu (ks. dr Z. Krzyszowski), atrakcyjność wzoru słowotwórczego (dr hab. R. Przybylska), łatwość tworzenia pochodnych, np. teolingwistyczny, teolingwistka (dr A. Kominek), istnienie analogicznych formacji, np. teopoetyka (dr G. Kubski). Padały również głosy nieco bardziej sceptyczne, wskazujące że nie wszystkie dziedziny badań mają podobne nazwy, np. nie istnieje w języku polskim prasolingwistyka ani jurolingwistyka (prof. M. Kucała), że termin może sugerować, iż chodzi wyłącznie o język teologii (dr hab. J. Sobczykowa). Rozważano także inne możliwości nazewnicze, np. sacrolingwistyka (sakrolingwistyka?) – termin cieszący się większym poparciem religioznawców, bardziej pojemny znaczeniowo, ale mniej wygodny w użyciu (o. dr hab. W. Przyczyna), z kolei określenie: językoznawstwo religijne (mgr I. Pałucka-Czerniak) jest nie tylko dłuższy, ale także obciążony dwuznacznością słowa religijny. Dyskutowano także nad zakresem potencjalnego pojęcia teolingwistyka, opowiadając się za nieograniczaniem go do religii chrześcijańskich (ks. dr S. Płusa, mgr I. Pałucka-Czerniak).
Na zakończenie posiedzenia w ramach wolnych wniosków o. prof. Z. Kijas poinformował o konferencji „Pismo Święte a słowo Boże”, organizowanej przez Instytut Ekumenii i Dialogu oraz Krakowski Oddział Rady Ekumenicznej, która odbędzie się 24-25 XI br. w Krakowie. O. dr hab. W. Przyczyna zaapelował o czynne uczestnictwo osób duchownych w konferencji gnieźnieńskiej poświęconej językowi religijnemu. Poinformował także, że ostatni numer czasopisma „Res Publica Nowa” dotyczy języka religijnego. Z kolei red. K. Gołębiowski zaproponował, aby Komisja zajęła się problemem tłumaczenia obcojęzycznych terminów religijnych na język polski.
Protokołowała Agnieszka Sieradzka-Mruk