Rada Języka Polskiego została powołana w roku 1996 Uchwałą nr 17/96 Prezydium Polskiej Akademii Nauk jako Komitet przy Prezydium PAN. Od maja 2000 roku działa na mocy Ustawy o języku polskim z dnia 7 października 1999 roku, uchwalonej przez Sejm RP.
W skład 38-osobowej Rady wchodzą ludzie nauki (językoznawcy i przedstawiciele innych dyscyplin: fizyki, informatyki, medycyny, literaturoznawstwa, historii sztuki, filozofii, logiki, prawa) i kultury (pisarze, aktorzy, dziennikarze). Osobą zasłużoną dla powstania Rady jest jej pierwszy przewodniczący (1996-2000), prof. dr hab. Walery Pisarek. Od maja 2000 r. przewodniczącym Rady jest prof. dr hab. Andrzej Markowski.
Rada, jako "instytucja opiniodawczo-doradcza w sprawach używania języka polskiego" (art. 12., p. l Ustawy o języku polskim) zakresem swego działania obejmuje wszelkie sprawy dotyczące używania i rozwoju języka polskiego. Do zadań Rady należy m.in. stała dbałość o język polski i jego ochrona jako ogólnonarodowego dobra kultury i dziedzictwa narodowego oraz upowszechnianie wiedzy o polszczyźnie w prasie, radiu i telewizji, a także na konferencjach naukowych i popularnonaukowych oraz za pomocą własnych publikacji. Rada wypowiada się we wszystkich istotnych kwestiach dotyczących współczesnej polszczyzny, współtworzy politykę językową państwa, analizuje i krytycznie ocenia polszczyznę używaną publicznie. W szczególności Rada wydaje opinie i formułuje ekspertyzy dotyczące używania języka polskiego w działalności publicznej i obrocie prawnym, a zwłaszcza w reklamie, prasie, radiu, telewizji i administracji. Opiniuje nazwy proponowane dla firm, towarów i usług, ocenia język czasopism i publikacji prasowych, wypowiada się w kwestii form nietypowych imion nadawanych dzieciom. W wielu wypadkach dzięki opiniom Rady udało się nie upowszechnić określeń niepoprawnych (np. szynek jako nazwa wędliny czy Opieniek jako imię męskie). Dotąd przewodniczący i sekretarz Rady udzielili około 1000 takich opinii. Opinie i orzeczenia Rady, a także informacje o jej działalności ogłaszane są w biuletynie "Komunikaty Rady Języka Polskiego" oraz w Internecie pod adresem www.rjp.pl.
Rada stale współpracuje z Ministerstwem Edukacji Narodowej, Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Komitetem Badań Naukowych, Głównym Geodetą Kraju, Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Państwową Inspekcją Handlową, Polskim Instytutem Normalizacyjnym i Radą Etyki Mediów. Co dwa lata jest zobowiązana przedkładać Sejmowi i Senatowi RP pisemne sprawozdanie o stanie polszczyzny.
Realizując swe statutowe zadania, Rada zorganizowała pięć dużych, ogólnopolskich konferencji naukowych (materiały z czterech z nich opublikowano w oddzielnych tomach): II Forum Kultury Słowa - "Edukacja językowa Polaków" (Kraków 1997), III Forum Kultury Słowa - "Język w mediach masowych" (Białystok 1999), IV Forum Kultury Słowa - "Język perswazji publicznej" (Poznań 2003) oraz konferencję "Zmiany w publicznych zwyczajach językowych" (Cedzyna 2000). Tom pokonferencyjny z V Forum Kultury Słowa, które odbyło się w październiku 2003 r. w Lublinie, ukaże się na początku roku 2005.
Najważniejszą publikacją Rady jest kilkusetstronicowy tom Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka polskiego na przełomie tysiącleci, zawierający niemal dwadzieścia szczegółowych (wykonanych na zlecenie Rady) opracowań stanu polszczyzny w różnych dziedzinach życia (w mediach, w Kościele, w polityce, w urzędach, w reklamie, w naukach itp.). Jest to już dziś pozycja klasyczna, poszukiwana przez ludzi kultury.
Rada włączyła się także w reformę narodowego systemu edukacji: zajęła stanowisko wobec opublikowanych minimów programowych w zakresie nauki o języku polskim w zreformowanej szkole. Komisja Dydaktyczna Rady przygotowała i wydała tom, zawierający omówienie podstawowych pojęć z zakresu języka polskiego w programie szkolnym: A. Mikołajczuk, J. Puzynina (red.): Nauka o języku polskim w reformowanej szkole, Warszawa 200; wyd. II – zmienione i rozszerzone – pt. Wiedza o języku polskim w zreformowanej szkole, Warszawa 2003.
Jednym z ważniejszych zadań Rady jest ustalanie zasad polskiej ortografii i interpunkcji. To właśnie Rada wprowadziła w 1998 roku zasadę łącznej pisowni nie z imiesłowami odmiennymi. W perspektywie Rada myśli o uporządkowaniu ogółu zasad polskiej ortografii.
Członkowie Rady biorą udział w licznych przedsięwzięciach (odczyty, prelekcje, audycje radiowe i telewizyjne), mających na celu upowszechnianie wiedzy o języku polskim i przeciwdziałaniu jego degradacji jako języka publicznego (przeciwstawianie się zbędnym anglicyzmom) i prywatnego (sprzeciw wobec wulgaryzacji polszczyzny). Z inicjatywy Rady odbył się konkurs na krótki tekst pisany pt. "Polszczyzna piękna, bogata, skuteczna", w którym wzięło udział ponad 700 osób. W kwietniu 2001 roku przedstawiciel Rady uczestniczył w ogólnoeuropejskiej konferencji w Sztokholmie na temat roli języków narodowych w Unii Europejskiej, w listopadzie 2004 r. – w konferencji w S?vres poświęconej europejskim językom narodowym, zorganizowanej przez Europejską Federację Narodowych Instytucji na rzecz Języka.
Rada w 2003 r. objęła patronatem program społeczny „Mistrz Mowy Polskiej” i sprawowała pieczę nad konkursem na wszystkich jego etapach. Przedstawiciele RJP (członkowie Rady lub osoby przez nich delegowane) zasiadały w regionalnych jury (Radach Regionu), gdzie przysługiwał im głos wetujący. Także przedstawiciele Rady – prof. Jolanta Maćkiewicz, prof. Krystyna Pisarkowa, prof. Jerzy Podracki, prof. Tadeusz Zgółka, dr Katarzyna Kłosińska – współtworzyli Radę Programu Społecznego „Mistrz Mowy Polskiej”, która spośród kilkudziesięciu kandydatur wyłoniła 12 nominatów. Spośród nich jury – w którego składzie byli prof. Jerzy Bralczyk (przewodniczący), prof. Andrzej Markowski, prof. Jan Miodek, prof. Walery Pisarek i prof. Halina Zgółkowa – wyróżniło kilka osób. Tytuł Mistrza Mowy Polskiej zdobyli Anna Dymna, Wojciech Mann i Wojciech Młynarski, a tytuł Mistrza Rozmowy o Mowie zdobyła Małgorzata Tułowiecka. W głosowaniu widzów telewizyjnych, słuchaczy radiowych i internautów tytuł Mistrza Mowy Polskiej Vox Populi zdobyli Lucjan Kydryński i Jan Englert.
W skład 38-osobowej Rady wchodzą ludzie nauki (językoznawcy i przedstawiciele innych dyscyplin: fizyki, informatyki, medycyny, literaturoznawstwa, historii sztuki, filozofii, logiki, prawa) i kultury (pisarze, aktorzy, dziennikarze). Osobą zasłużoną dla powstania Rady jest jej pierwszy przewodniczący (1996-2000), prof. dr hab. Walery Pisarek. Od maja 2000 r. przewodniczącym Rady jest prof. dr hab. Andrzej Markowski.
Rada, jako "instytucja opiniodawczo-doradcza w sprawach używania języka polskiego" (art. 12., p. l Ustawy o języku polskim) zakresem swego działania obejmuje wszelkie sprawy dotyczące używania i rozwoju języka polskiego. Do zadań Rady należy m.in. stała dbałość o język polski i jego ochrona jako ogólnonarodowego dobra kultury i dziedzictwa narodowego oraz upowszechnianie wiedzy o polszczyźnie w prasie, radiu i telewizji, a także na konferencjach naukowych i popularnonaukowych oraz za pomocą własnych publikacji. Rada wypowiada się we wszystkich istotnych kwestiach dotyczących współczesnej polszczyzny, współtworzy politykę językową państwa, analizuje i krytycznie ocenia polszczyznę używaną publicznie. W szczególności Rada wydaje opinie i formułuje ekspertyzy dotyczące używania języka polskiego w działalności publicznej i obrocie prawnym, a zwłaszcza w reklamie, prasie, radiu, telewizji i administracji. Opiniuje nazwy proponowane dla firm, towarów i usług, ocenia język czasopism i publikacji prasowych, wypowiada się w kwestii form nietypowych imion nadawanych dzieciom. W wielu wypadkach dzięki opiniom Rady udało się nie upowszechnić określeń niepoprawnych (np. szynek jako nazwa wędliny czy Opieniek jako imię męskie). Dotąd przewodniczący i sekretarz Rady udzielili około 1000 takich opinii. Opinie i orzeczenia Rady, a także informacje o jej działalności ogłaszane są w biuletynie "Komunikaty Rady Języka Polskiego" oraz w Internecie pod adresem www.rjp.pl.
Rada stale współpracuje z Ministerstwem Edukacji Narodowej, Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Komitetem Badań Naukowych, Głównym Geodetą Kraju, Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Państwową Inspekcją Handlową, Polskim Instytutem Normalizacyjnym i Radą Etyki Mediów. Co dwa lata jest zobowiązana przedkładać Sejmowi i Senatowi RP pisemne sprawozdanie o stanie polszczyzny.
Realizując swe statutowe zadania, Rada zorganizowała pięć dużych, ogólnopolskich konferencji naukowych (materiały z czterech z nich opublikowano w oddzielnych tomach): II Forum Kultury Słowa - "Edukacja językowa Polaków" (Kraków 1997), III Forum Kultury Słowa - "Język w mediach masowych" (Białystok 1999), IV Forum Kultury Słowa - "Język perswazji publicznej" (Poznań 2003) oraz konferencję "Zmiany w publicznych zwyczajach językowych" (Cedzyna 2000). Tom pokonferencyjny z V Forum Kultury Słowa, które odbyło się w październiku 2003 r. w Lublinie, ukaże się na początku roku 2005.
Najważniejszą publikacją Rady jest kilkusetstronicowy tom Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka polskiego na przełomie tysiącleci, zawierający niemal dwadzieścia szczegółowych (wykonanych na zlecenie Rady) opracowań stanu polszczyzny w różnych dziedzinach życia (w mediach, w Kościele, w polityce, w urzędach, w reklamie, w naukach itp.). Jest to już dziś pozycja klasyczna, poszukiwana przez ludzi kultury.
Rada włączyła się także w reformę narodowego systemu edukacji: zajęła stanowisko wobec opublikowanych minimów programowych w zakresie nauki o języku polskim w zreformowanej szkole. Komisja Dydaktyczna Rady przygotowała i wydała tom, zawierający omówienie podstawowych pojęć z zakresu języka polskiego w programie szkolnym: A. Mikołajczuk, J. Puzynina (red.): Nauka o języku polskim w reformowanej szkole, Warszawa 200; wyd. II – zmienione i rozszerzone – pt. Wiedza o języku polskim w zreformowanej szkole, Warszawa 2003.
Jednym z ważniejszych zadań Rady jest ustalanie zasad polskiej ortografii i interpunkcji. To właśnie Rada wprowadziła w 1998 roku zasadę łącznej pisowni nie z imiesłowami odmiennymi. W perspektywie Rada myśli o uporządkowaniu ogółu zasad polskiej ortografii.
Członkowie Rady biorą udział w licznych przedsięwzięciach (odczyty, prelekcje, audycje radiowe i telewizyjne), mających na celu upowszechnianie wiedzy o języku polskim i przeciwdziałaniu jego degradacji jako języka publicznego (przeciwstawianie się zbędnym anglicyzmom) i prywatnego (sprzeciw wobec wulgaryzacji polszczyzny). Z inicjatywy Rady odbył się konkurs na krótki tekst pisany pt. "Polszczyzna piękna, bogata, skuteczna", w którym wzięło udział ponad 700 osób. W kwietniu 2001 roku przedstawiciel Rady uczestniczył w ogólnoeuropejskiej konferencji w Sztokholmie na temat roli języków narodowych w Unii Europejskiej, w listopadzie 2004 r. – w konferencji w S?vres poświęconej europejskim językom narodowym, zorganizowanej przez Europejską Federację Narodowych Instytucji na rzecz Języka.
Rada w 2003 r. objęła patronatem program społeczny „Mistrz Mowy Polskiej” i sprawowała pieczę nad konkursem na wszystkich jego etapach. Przedstawiciele RJP (członkowie Rady lub osoby przez nich delegowane) zasiadały w regionalnych jury (Radach Regionu), gdzie przysługiwał im głos wetujący. Także przedstawiciele Rady – prof. Jolanta Maćkiewicz, prof. Krystyna Pisarkowa, prof. Jerzy Podracki, prof. Tadeusz Zgółka, dr Katarzyna Kłosińska – współtworzyli Radę Programu Społecznego „Mistrz Mowy Polskiej”, która spośród kilkudziesięciu kandydatur wyłoniła 12 nominatów. Spośród nich jury – w którego składzie byli prof. Jerzy Bralczyk (przewodniczący), prof. Andrzej Markowski, prof. Jan Miodek, prof. Walery Pisarek i prof. Halina Zgółkowa – wyróżniło kilka osób. Tytuł Mistrza Mowy Polskiej zdobyli Anna Dymna, Wojciech Mann i Wojciech Młynarski, a tytuł Mistrza Rozmowy o Mowie zdobyła Małgorzata Tułowiecka. W głosowaniu widzów telewizyjnych, słuchaczy radiowych i internautów tytuł Mistrza Mowy Polskiej Vox Populi zdobyli Lucjan Kydryński i Jan Englert.