Warszawa, 23 marca 2004 r.
Komitet Nauk o Literaturze
Polska Akademia Nauk
Pani Minister Edukacji Narodowej i Sportu
Krystyna Łybacka
Warszawa
Po zapoznaniu się z odpowiedzią Dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej Mirosława Sawickiego na protest uczestników XI Jesiennej Szkoły Dydaktyków Literatury i Języka Polskiego pragniemy stwierdzić, że niepokoi nas stanowisko Dyrektora i tym samym poprzeć wnioski zawarte w skierowanym do Pani Minister piśmie polonistów z dnia 26 listopada 2003 roku. Uważamy, iż istotne dylematy związane z Nową Maturą nadal pozostają nierozwiązane:
• Podstawa programowa zawarta w rozporządzeniu MENiS z dnia 26 lutego 2002 r. jest bezsprzecznie wyjściowym aktem prawnym reformy; co do jej nadrzędnego statusu wobec innych dokumentów nie ma między nami a Dyrektorem CKE różnicy zdań.
• W przekonaniu, iż za pomocą aktu prawnego niższego rzędu nie można udoskonalać aktu zasadniczego, nie zgadzamy się z zawartą w piśmie Dyrektora sugestią, jakoby standardy wymagań egzaminacyjnych miały korygować „mankamenty" Podstawy programowej.
• Zasadniczo odmienne wnioski wyprowadzamy z faktu, iż - jak czytamy w piśmie Dyrektora - Podstawa programowa bywa w wielu miejscach niekonsekwentna: opisane osiągnięcie (umiejętność) nie ma odpowiednika w treściach (wiadomościach), czemu zaradzić mają standardy. Podstawa programowa nie jest doskonała. Cechą pożądaną, a nie wadą tegoż dokumentu, jest jednak obecność „miejsc do wypełnienia". To one świadczą o jego otwartości. Konkretyzacji materiału należy dokonywać poprzez programy nauczania, a nic standardy wymagań egzaminacyjnych.
• O odpowiedniość i konsekwentną zależność między treściami nauczania, czyli celami, materiałem i wymaganiami zadbać winni - zgodnie z immanentną funkcją Podstawy programowej - autorzy programów i podręczników, l oni jednak muszą pamiętać o pozostawieniu uczniom i nauczycielom możliwości wyboru, realizując tym samym idee podmiotowości - jedno z najważniejszych założeń reformy.
• O ile Podstawa programowa daje twórcom programów, nauczycielom i uczniom prawo wyboru, o tyle standardy wymagań egzaminacyjnych nakazują treści kształcenia nawiązujące do struktur wiedzy akademickiej, a zakres wymaganej wiedzy przekreśla możliwość ćwiczenia umiejętności i urzeczywistnienia kategorii
zawartych w częściach Informatora... zatytułowanych „Korzystanie z informacji" oraz „Tworzenie informacji".
• Sytuacja taka jest niebezpieczna zarówno w zakresie kształcenia językowego jak i kulturowo-literackiego:
- zahamuje zainicjowany już proces przywracania edukacji językowej na poziomie liceum. Nadmiar wskazanych w Informatorze... pojęć i terminów językoznawczych uniemożliwi w praktyce rozwijanie sprawności komunikacyjnych uczniów;
- uszczegółowiona ponad miarę lista lektur nie tylko wyklucza jakiekolwiek samodzielne wybory, ale też konserwuje stary model edukacji polonistycznej. Argumentacji, jakoby ma to ułatwić pracę nauczycielom (stan bibliotek), nie sposób zaakceptować zwłaszcza w kontekście tezy, iż zapisane w Podstawie programowej prawo wyboru spowoduje zniknięcie utworów z praktyki szkolnej.
• W związku z nadmiernym uszczegółowieniem treści i ich skoncentrowaniem wokół materiału nauczania (np. z tytułu wymienia się w Podstawie programowej 11 tekstów, a w standardach - na poziomie podstawowym - 29), trudno się zgodzić z twierdzeniem, że standardy wymagań egzaminacyjnych są węższe niż założenia wpisane w Podstawą programową.
• Zwracamy ponadto uwagę na nadmierną standaryzację wymagań egzaminacyjnych, a to w naukach humanistycznych jest działaniem zdecydowanie dyskusyjnym.
• Zapisy zawarte w Informatorze maturalnym od 2005 roku nie sprzyjają zmianie zachowań dydaktycznych, inicjatywom czy innowacjom podejmowanym przez nauczycieli i uczniów, bo w perspektywie Nowej Matury działania takie są ryzykowne.
• Obszerny fragment wyjaśnień poświęcono uwadze poczynionej w proteście, że dokument nie przynosi żadnej informacji o autorach. Wymieniając instytucje dowiedziono, iż nie został on przygotowany poza środowiskiem znawców, ale znawcy ci nadal pozostają nieznani z imienia i nazwiska. Z instytucjami, które tworzą Zespół doprawdy trudno dyskutować. Postulat pełnej jawności i personalnej odpowiedzialności za kształt dokumentu, który budzi tyle emocji (także wśród wydawców), pozostaje nadal aktualny.
W świetle powyższych argumentów musimy powtórzyć sformułowany w proteście polonistów – nauczycieli akademickich i szkolnych – postulat opracowania standardów wymagań egzaminacyjnych „tak, by wyznaczane wymagania odpowiadały potrzebom współczesności (w tym standardom matury międzynarodowej), respektowały rozwojowe możliwości uczniów i prawo nauczycieli do wolności”.
W celu przedyskutowania i podjęcia niezbędnych działań usilnie nalegamy na możliwie szybkie zorganizowanie spotkania nauczycieli polonistów, twórców Podstawy programowej, autorów standardów wymagań egzaminacyjnych, przedstawicieli Olimpiady Literatury i Języka Polskiej, Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej PAN i Rady Języka Polskiego PAN oraz pracowników Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu.
Na zakończenie pragniemy dodać, iż list niniejszy zosta) przedstawiony na posiedzeniu plenarnym Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej PAN i zyskał pełną akceptację jego członków.
Z wyrazami należnego szacunku
Przewodnicząca
Komisji Edukacji Szkolnej i Akademickiej
/-/ prof. UAM dr hab. Maria Kwiatkowska-Ratajczak
Przewodnicząca
Komitetu Nauk o Literaturze
/-/ prof. dr hab. Małgorzata Czermińska
adres do korespondencji:
Pracownia Innowacji Dydaktycznych
Instytut Filologii Polskiej UAM
al. Niepodległości 4 61-874 Poznań
Lista adresatów, którym przestano pismo do wiadomości:
Centralna Komisja Egzaminacyjna, Okręgowe Komisje Egzaminacyjne, Centralny Oddział Doskonalenia Nauczycieli, Komisja Dydaktyczna Rady Języka Polskiego. Prasa: „Gazeta Szkolna", „Polonistyka", „Nowa Polszczyzna", „Język Polski w Szkole".