Warszawa, 4 lipca 2002 r.
Stanowisko Rady Języka Polskiego
w sprawie potrzeby modyfikacji podstaw programowych
(w zakresie wiedzy o języku polskim)
Rada Języka Polskiego na wniosek Komisji Dydaktycznej RJP postuluje rozpoczęcie prac nad udoskonaloną wersją podstaw programowych dla przedmiotu język polski. Interesuje nas przede wszystkim modyfikacja części tych podstaw dotycząca nauki o języku polskim.
1. Sądzimy, że w kolejnej wersji podstaw programowych w zapisie treści przeznaczonych dla poszczególnych etapów powinny się znaleźć zalecenia mniej ogólne, w sposób bardziej konkretny wskazujące na to, jakie elementy wiedzy z danej dziedziny językoznawstwa mają być uwzględnione na danym etapie. Na przykład w treściach etapu II zbyt ogólne są sformułowania: Budowa słowotwórcza wyrazów, Rodzaje głosek, Relacje znaczeniowe między wyrazami; na etapie III w punkcie dotyczącym wyżej zorganizowanych form wypowiedzi ich wyliczenie poprzedzone jest wyrażeniem na przykład, które wprowadza dowolność wyboru tych form w nauczaniu; na etapie IV mówi się o semantycznej i niesemantycznej wartości słowa − określenie niesemantyczna jest bardzo ogólne.
2. Wydaje się nam, że nie należy rezygnować całkowicie z elementów wiedzy o języku na etapie I, dla nauczenia ortografii i interpunkcji niezbędne jest bowiem wprowadzenie pojęć litery i głoski, samogłoski i spółgłoski, sylaby, wyrazu i zdania.
3. Należałoby przyjrzeć się bliżej rozkładowi materiału na poszczególne etapy. Niektóre pojęcia powinny pojawić się wcześniej, niż to zalecają dotychczasowe podstawy. Na przykład pojęcie stylu należałoby wprowadzić już co najmniej na etapie gimnazjalnym, a nie dopiero w liceum (jak proponuje podstawa); na III etapie bowiem wprowadza się pojęcia dotyczące stylistyki: neologizm, archaizm, dialektyzm, stylizacje i zwłaszcza pojęcie stylizacji wymaga rozumienia, czym jest styl.
Należałoby również usunąć lub zaopatrzyć w stosowne komentarze powtórzenia tych samych treści na różnych etapach nauczania. Na przykład wśród form gatunkowych, w których uczeń powinien umieć się wypowiadać, wywiad pojawia się na etapie III oraz na etapie IV w zakresie rozszerzonym; neologizm występuje na etapie III i IV; na etapie III mówi się o stylizacji w powiązaniu z archaizmami i dialektyzmami, a na etapie IV − o archaizacji i stylizacji gwarowej jako podstawowych typach stylizacji.
Są też wyraźne luki w treściach nauczania, na przykład na etapie III jest mowa o nieoficjalnych i oficjalnych sytuacjach mówienia, nie wspomina się tam (ani też później) o oficjalnych i nieoficjalnych sposobach mówienia i pisania.
4. Nie jest wystarczająco jasna relacja między treściami nauczania i osiągnięciami. Na przykład na etapie II do osiągnięć zalicza się mówienie ze świadomością emocjonalnego nacechowania wypowiedzi, ale w treściach nie wprowadza się tego pojęcia.
5. Przede wszystkim konieczne jest usunięcie wyraźnie kontrowersyjnych (często także od strony merytorycznej) sformułowań. Na przykład na etapie III wymienia się wyrazy abstrakcyjne i konkretne, ogólne i szczegółowe; zaznacza różnice między językiem potocznym a językiem literatury (bez wyjaśnienia sposobu rozumienia pojęć język potoczny i przeciwstawionego mu języka literatury); na etapie IV języki specjalistyczne zostały umieszczone w punkcie 6. treści nauczania zatytułowanym Stylowe odmiany języka; pochodzenie i rozwój języka uznano za uszczegółowienie punktu 5. Miejsce języka w społeczeństwie; anakolut i paradoks zostały zaś potraktowane jako przykłady retorycznego aspektu wieloznaczności słowa i wypowiedzi (punkt 4.).
Sądzimy, że praca nad modyfikacją podstaw programowych może potrwać dość długo i że nowa wersja podstawy nie powinna się ukazać w „Dzienniku Ustaw” w ciągu najbliższego, a nawet przyszłego roku, jednakże dyskusje i przygotowania do stworzenia zmodyfikowanego tekstu podstawy należy, jak sądzimy, rozpocząć już teraz.