STRESZCZENIE WYSTĄPIENIA HONOROWEGO PRZEWODNICZĄCEGO RJP,
PROF. WALEREGO PISARKA,
NA KONFERENCJI "NASTĘPSTWA CZŁONKOSTWA UE DLA MAŁEGO JĘZYKA"
("WHAT CONSEQUENCES DOES EU MEMBERSHIP HAVE FOR A SMALL LANGUAGE?"),
ZORGANIZOWANEJ W DN. 9-11 MARCA 2001 R. W SZWECJI PRZEZ INSTYTUT SZWEDZKI (SVENSKA INSTITUTET) Z MYŚLĄ O KRAJACH KANDYDUJĄCYCH DO UNII EUROPEJSKIEJ
PROF. WALEREGO PISARKA,
NA KONFERENCJI "NASTĘPSTWA CZŁONKOSTWA UE DLA MAŁEGO JĘZYKA"
("WHAT CONSEQUENCES DOES EU MEMBERSHIP HAVE FOR A SMALL LANGUAGE?"),
ZORGANIZOWANEJ W DN. 9-11 MARCA 2001 R. W SZWECJI PRZEZ INSTYTUT SZWEDZKI (SVENSKA INSTITUTET) Z MYŚLĄ O KRAJACH KANDYDUJĄCYCH DO UNII EUROPEJSKIEJ
Językiem polskim posługuje się około 38 milionów ludzi w Polsce, około 2 miliony w Europie poza Polską i około 8 milionów osób niemieszkających w Europie. Na podstawie tych danych można stwierdzić, że język polski znajduje się na liście 25 największych języków na świecie. Językowe mniejszości narodowe w Polsce (białoruska, czeska, niemiecka, litewska, słowacka i ukraińska) nie stanowią więcej niż 3 - 4 % ludności. Ich przedstawiciele posługują się też na co dzień polszczyzną. Nasz kraj jest zatem raczej jednolity językowo.
Dialekty polskie nie stanowią przeszkody w porozumiewaniu się mieszkańców różnych części kraju; zresztą, używanie dialektu zależy raczej od statusu społecznego ludności niż od warunków geograficznych: nie można mówić o determinacji terytorialnej, lecz środowiskowej.
Świadomość językowa jest czynnikiem spajającym Polaków co najmniej od XV wieku, kiedy to profesorowie Akademii Krakowskiej podkreślali wagę rozwoju języka polskiego i dbania o niego. Pod koniec XX wieku 92% Polaków w wieku powyżej 14 lat pytanych o to, co spaja naród, odpowiedziało, że to właśnie język. Wielu wybitnych poetów utożsamiało i utożsamia swoją ojczyznę z językiem polskim ("ojczyzna-polszczyzna").
Najwcześniejsze znane teksty zapisane w języku polskim pochodzą z 1136 r. (nazwy osobowe i miejscowe w "Bulli Gnieźnieńskiej"), najstarsze znane kazania - z 1350 r., najstarszy przekład psałterza - z 1380 roku, najstarsze ręcznie zapisane tłumaczenie Biblii - z 1450 r., najstarszy polski słownik - z 1526 r.
Bujny rozwój języka polskiego nastąpił w XVI wieku, kiedy to żyli i tworzyli Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Piotr Skarga i inni. Językiem niejako urzędowym w Polsce była wtedy jednak łacina. Dziś, po czterech stuleciach, polszczyzna jest nad Wisłą językiem obowiązującym w życiu politycznym, społecznym, towarzyskim - we wszystkich możliwych sytuacjach komunikacyjnych.
XX wiek to czas wyjątkowo rozbudzonej świadomości językowej Polaków, co wiązało się i wiąże z historią kraju: wojnami, odzyskaniem, utratą i ponownym odzyskaniem niepodległości itd. Całe minione (dwudzieste) stulecie obfitowało w akty prawne dotyczące języka polskiego. Ostatni to Ustawa z 7 października o języku polskim. Zgodnie z nią na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wszelka działalność publiczna powinna być prowadzona w języku polskim, w nim powinny być formułowane też akty prawne. Na towarach i usługach teksty skierowane do klienta muszą być napisane po polsku. W tym języku uczy się też i egzaminuje, wystawia się dyplomy w szkołach każdego typu oraz zamieszcza wszelkie informacje w urzędach i instytucjach.
Oczywiście, od tych zasad są wyjątki - np. nazwy własne, tytuły obcojęzycznych czasopism mogą być one formułowane w innym języku; w niektórych dziedzinach edukacji, zwłaszcza uniwersyteckiej przyjmuje się jako język wykładowy niepolski.
Instytucjami zajmującymi się kulturą i ochroną polszczyzny są: Komisja Kultury Języka przy Komitecie Językoznawstwa Polskiej Akademii Nauk, Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, Towarzystwo Kultury Języka, Stowarzyszenie "Bristol" oraz Rada Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk.
Polityka językowa w Polsce jest zróżnicowana. Przede wszystkim polega na czuwaniu nad rozwojem języka polskiego, popularyzacji pięknej polszczyzny, wydawaniu ustaw językowych, standaryzacji i kodyfikacji polszczyzny. Ponadto wspomniane wyżej instytucje starają się rozbudzać świadomość językową Polaków i krzewić wśród nich troskę o kulturę języka. Istotnym aspektem polityki językowej jest też promocja polszczyzny za granicą oraz rozwijanie nauki języka polskiego jako obcego.