Kraków, 10 IV 2002 r.
Protokół II posiedzenia Komisji Języka Religijnego
Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN
Posiedzenie odbyło się 4 IV 2002 r. w Krakowie. Spośród Członków Komisji obecnych było siedemnaście osób, nieobecnych - trzy osoby.
Obecni:
- Członkowie Komisji (w porządku alfabetycznym): prof. dr hab. I. Bajerowa, o. dr W. Chaim, abp prof. dr hab. Jeremiasz (Jan Anchimiuk), prof. dr hab. M. Karpluk, ks. dr hab. prof. PAT Z. Kijas, dr S. Koziara, prof. dr hab. M. Kucała, dr E. Kucharska-Dreiss, dr M. Makuchowska, dr B. Matuszczyk, o. dr P. Mazanka, mgr I. Pałucka, o. dr hab. W. Przyczyna, dr R. Przybylska, mgr A. Sieradzka-Mruk, prof. dr hab. E. Umińska-Tytoń, dr D. Zdunkiewicz-Jedynak.
- Zaproszeni Goście współpracujący z Komisją (w porządku alfabetycznym): ks. red. A. Boniecki, dr K. Czarnecka, dr A. Gajda, red. K. Gołębiowski, mgr A. Grzelińska, ks. A. Jeż, dr D. Kozaryn, ks. Z. Krzyszowski, mgr Joanna Kułakowska, ks. T. Lewandowski, ks.mgr I. Lukas, o. prof. dr hab. S. Obirek, dr J. Piwowar, dr D. Sarzyńska, prof. dr hab. M. Wojtak, o. dr Ryszard Wróbel.
Nieobecni Członkowie Komisji: dr hab. prof. CHAT B. Milerski, dr hab. K. Wojaczek, prof. dr hab. J. Zakrzewski.
Posiedzenie prowadził Przewodniczący Komisji Języka Religijnego o. dr hab. Wiesław Przyczyna.
Przebieg obrad:
- Przyjęcie protokołu poprzedniego zebrania.
- Informacja o nadesłanych przez Członków Komisji danych bibliograficznych /referowała mgr Agnieszka Sieradzka-Mruk/.
W toku dyskusji zdecydowano, że zostanie wyłoniona grupa osób, która pod kierunkiem dr M. Makuchowskiej zajmie się opracowywaniem bibliografii języka religijnego. Zespół ten przedstawi również szczegółowe propozycje dotyczące zakresu bibliografii oraz jej ram czasowych (wstępnie zaproponowano, by obejmowała okres ostatnich 50 lat). Zebrana bibliografia zostanie opublikowana w postaci odrębnej pozycji książkowej. - Ustalenie planu działań Komisji /referowała dr R. Przybylska/.
Badania długofalowe
Wśród zaproponowanych przez Członków Komisji tematów badawczych na plan pierwszy wysuwają się następujące: język katechezy, kaznodziejstwa, listów pasterskich episkopatu, język niekatolickich wspólnot religijnych. Zdecydowano najwięcej uwagi poświęcić katechezie, jako stosunkowo najsłabiej opracowanemu badawczo obszarowi. Komisja w przyszłości planuje organizację konferencji naukowej na ten temat.
Planuje się ponadto serię wydawniczą dotyczącą języka religijnego. W pierwszym jej tomie znajdzie się wspomniana już bibliografia, w drugim - zbiór najważniejszych wypowiedzi teoretycznych na temat języka religijnego, kolejne tomy będą poświęcone poszczególnym tematom badawczym.
Najczęstsze problemy poprawnościowe domagające się doraźnych rozstrzygnięć, nadesłane m.in. przez redakcje czasopism katolickich, to: pisownia dużą i małą literą np. nazw sakramentów, tytułów i godności, instytucji kościelnych i różnych pojęć religijnych, skracanie nazw godności i instytucji, pisownia zestawień rzeczownikowych z łącznikiem lub bez, tworzenie przymiotników od wyrazów oznaczających pojęcia religijne.
W dyskusji członkowie Komisji zwrócili uwagę na nadużywanie wielkich liter w odmianie religijnej polszczyzny, przypomniano jednak również o możliwości indywidualnego użycia wielkiej litery ze względów emocjonalnych. Zatem rozstrzygnięcia Komisji będą miały w pewnej mierze charakter zaleceń.
Ożywioną dyskusję wywołał problem uwspółcześniania języka religijnego np. modlitw, pieśni, liturgii. Zwracano uwagę zarówno na potrzeby, jak i niebezpieczeństwa modernizacji, oraz na fakt, że niektóre zmiany językowe są zarazem teologicznymi.
Komisja zdecydowała powołać zespół, który, pod kierownictwem dr R. Przybylskiej, opracuje zagadnienia poprawnościowe. W skład wspomnianego zespołu wejdą zarówno językoznawcy, jak i teologowie. Propozycje konkretnych rozstrzygnięć zostaną przedstawione Radzie Języka Polskiego.
- Informacje o badaniach nad językiem religijnym prowadzonych w poszczególnych ośrodkach - zostały przedstawione przez Członków Komisji oraz zaproszonych Gości.
- Sposoby upowszechniania wyników badań prowadzonych przez Komisję /referował o. dr hab. W. Przyczyna.
Wiadomość o powstaniu Komisji przekazano m.in. Episkopatowi Polski oraz Katolickiej Agencji Informacyjnej, a za jej pośrednictwem dotarła ona do poszczególnych czasopism katolickich. Jak już wspomniano, Komisja planuje rozpoczęcie serii wydawniczej poświeconej językowi religijnemu, przewiduje się także organizowanie konferencji naukowych. Wskazano także na możliwość współpracy Komisji z redakcjami Łódzkich Studiów Teologicznych, Ateneum Kapłańskiego, Przeglądu Homiletycznego, Biblioteki Kaznodziejskiej, Współczesnej Ambony, Katechety oraz z Katolicką Agencją Informacyjną. Tym bardziej, że wspomniane redakcje i instytucje wyraziły zainteresowanie wspólnymi działaniami. Poinformowano także, że w dniach 15-17 kwietnia odbędzie się w Gnieźnie konferencja Język religijny dawniej i dziś, w której weźmie udział kilku Członków Komisji. Spotkanie to będzie okazją do przedstawienia informacji o działaniach Komisji oraz ewentualnego poszerzenia grona osób współpracujących z Komisją.
- Referat dr B. Matuszczyk: Wyrazy natrętne we współczesnym polskim języku religijnym.
Wystąpienie zostało oparte na materiale obejmującym m.in. Świętokrzyskie Kazania Radiowe, kazania nagrane w kościołach lubelskich, listy duszpasterskie, przemówienia papieża Jana Pawła II, oraz artykuły z prasy katolickiej. Wśród wyrazów uznanych za natrętne znalazły się: szczególny, głęboki, tajemnica, zbawczy, dzieło oraz ich derywaty. Zdaniem Autorki zjawisko nadużywania wyżej wymienionych wyrażeń jest efektem teologizacji języka kaznodziejskiego i języka prasy katolickiej.
W dyskusji nad przedstawionym referatem poruszono m.in. następujące kwestie:
- niejednoznaczność kryteriów pozwalających uznać konkretne wyrażenia za natrętne i wynikające z tego wątpliwości dotyczące zasadności wartościowania użycia różnych wyrazów - związek częstego występowania pewnych konkretnych wyrażeń z przemianami zachodzącymi w życiu Kościoła - możliwość używania niektórych terminów teologicznych w kaznodziejstwie - teologiczne i psychologiczne motywy częstego użycia pewnych wyrazów - zjawisko mody językowej występującej w polszczyźnie ogólnej - możliwość przeprowadzenia badań porównujących język różnych środowisk kościelnych np. Tygodnika Powszechnego i Naszego Dziennika.