Kraków, 10 XI 2003 roku
Protokół z V posiedzenia Komisji Języka Religijnego
Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN
Posiedzenie odbyło się 6 listopada 2003 roku w Krakowie. Spośród członków Komisji obecnych było trzynaście osób, nieobecnych - trzy osoby.
Obecni (w porządku alfabetycznym): prof. dr hab. I. Bajerowa, o. dr W. Chaim, o. prof. dr hab. Z. Kijas, dr hab. prof. AP S. Koziara, dr E. Kucharska-Dreiss, dr M. Makuchowska, dr B. Matuszczyk, ks. dr hab. prof. ChAT B. Milerski, dr hab. R. Przybylska, o. dr hab. W. Przyczyna, dr A. Sieradzka-Mruk, prof. dr hab. E. Umińska-Tytoń, dr D. Zdunkiewicz-Jedynak.
Ponadto w zebraniu uczestniczyła dr A. Ceglińska-Gajda należąca do Koła Współpracowników Komisji.
Nieobecni członkowie Komisji: prof. dr hab. M. Kucała, ks. dr hab. P. Mazanka, mgr I. Pałucka-Czerniak (nieobecność wszystkich wymienionych osób była usprawiedliwiona).
Posiedzenie prowadził przewodniczący Komisji o. dr hab. W. Przyczyna.
Przebieg obrad:
1. Komunikaty bieżące.
O. dr hab. W. Przyczyna poinformował zebranych o zmianie w składzie Komisji nowej kadencji. Wyjaśnił przyczyny rezygnacji z członkowstwa w Komisji prof. dr hab. M. Karpluk, abp. prof. dr. hab. Jeremiasza (J. Anchimiuka), dr. hab. K. Wojaczka i prof. dr. hab. J. Zakrzewskiego. W wyniku wspomnianych rezygnacji utworzyły się wakaty, wobec czego okazało się konieczne przeprowadzenie wyborów.
Następnie przewodniczący pogratulował niektórym spośród członków Komisji uzyskania wyższych stopni naukowych lub stanowisk uczelnianych.
Z kolei o. dr hab. W. Przyczyna, krótko skomentował przebieg V Forum Kultury Słowa, poinformował, że kolejne VI Forum odbędzie się za dwa lata oraz przedstawił publikację książkową będącą plonem IV Forum.
2. Przyjęcie protokołu poprzedniego posiedzenia.
Zebrani przyjęli protokół po wprowadzeniu dwóch poprawek (zmiany polegały na zaznaczeniu obecności na wspomnianym posiedzeniu o. prof. dr. hab. Z. Kijasa oraz podkreśleniu, że prof. dr hab. I. Bajerowa zajmie się redakcją antologii artykułów definiujących język religijny dopiero w przyszłości).
3. Wybory nowych członków Komisji.
Przewodniczący Komisji podkreślił potrzebę wyboru przedstawiciela Kościoła prawosławnego (w związku z rezygnacją abp. Jeremiasza), następnie osoby związanej ze środkami masowego przekazu. Na pozostałe miejsca o. dr hab. W. Przyczyna zaproponował wybór filozofa religii oraz językoznawcy. Prof. dr hab. I. Bajerowa zaproponowała, by w Komisji był obecny przedstawiciel duszpasterzy i zgłosiła jako kandydata ks. dr P. Holca, proboszcza parafii Matki Bożej z Lourdes w Krakowie.
W głosowaniu tajnym wybrani zostali: ks. dr J. Tofiluk - przedstawiciel Kościoła prawosławnego, prof. dr hab. M. Wojtak - językoznawca, red. K. Gołębiowski – pracownik Katolickiej Agencji Informacyjnej, ks. dr P. Holc - przedstawiciel duszpasterzy.
4. Wybory wiceprzewodniczącego i sekretarza Komisji na nową kadencję.
Wiceprzewodniczącą została ponownie dr hab. R. Przybylska uzyskując 12 głosów przy 1 głosie wstrzymującym się. Na sekretarza Komisji wybrano dr A. Sieradzką-Mruk, również 12 głosami przy 1 głosie wstrzymującym się.
5. Dyskusja nad regulaminem Koła Współpracowników.
Przewodniczący Komisji przedstawił projekt regulaminu. Jak poinformował, napłynęło wiele propozycji uczestnictwa w pracach Komisji. Każda z osób zgłaszających chęć takiej współpracy będzie poproszona o pisemną deklarację woli członkostwa w Kole Współpracowników.
Po ożywionej dyskusji nad projektem zebrani wprowadzili następujące poprawki:
Dotychczasowy punkt 1. regulaminu o brzmieniu: „Koło Współpracowników Komisji Języka Religijnego, zwane w dalszej części regulaminu Kołem, zostało powołane 14 listopada 2002 roku” staje się wstępem, a wobec tego dotychczasowy punkt 2. jest punktem 1. Odpowiednio numerację zmienią pozostałe punkty (11 głosów za, 1 głos przeciw, 1 głos wstrzymujący się).
Punkt 2. dotyczący podstawy przyjęcia do Koła (dotychczasowy punkt 3. o brzmieniu: „W skład Koła wchodzą osoby kompetentne w zakresie używania języka religijnego. Podstawą przyjęcia do Koła jest dorobek naukowy w postaci pracy dyplomowej lub publikacji poświęconych językowi religijnemu. Członków Koła powołuje Komisja na wniosek przewodniczącego lub jego zastępcy. Kadencja członków Koła trwa cztery lata. W czasie kadencji istnieje możliwość dokonywania zmian w składzie Koła ”) otrzymuje następującą postać: „Członków Koła powołuje Komisja na wniosek rekomendującego członka Komisji” (przegłosowano jednogłośnie).
Punkt 3. wyodrębniono jako osobny z akapitu punktu poprzedniego (dotychczasowe brzmienie: „Kadencja członków Koła trwa cztery lata. W czasie kadencji istnieje możliwość dokonywania zmian w składzie Koła”). Punkt ten otrzymuje postać: „Kadencja nowo wybranych członków Koła rozpoczyna się z chwilą powołania, a kończy wraz z upływem kadencji Komisji” (12 głosów za, 1 głos wstrzymujący się).
Punkt 5. (dotychczasowe brzmienie: „Pieczę nad Kołem sprawuje zarząd Komisji”) otrzymuje postać: „Zarząd Komisji pełni jednocześnie funkcję zarządu Koła” (12 głosów za, 1 głos przeciw).
Punkt 6. (dotychczas: „Regulamin Koła zatwierdza przewodniczący Komisji”) jednogłośnie zmieniono na: „Regulamin Koła zatwierdza Komisja Języka Religijnego”.
6. Dyskusja nad ustaleniami dotyczącymi pisowni w języku religijnym.
Po zapoznaniu się z protokołem zebrań zespołu opracowującego propozycję zasad pisowni słownictwa religijnego, w dyskusji poruszono między innymi następujące zagadnienia:
- zasadności pisowni dużą literą wyrazu katolicki w tytule Katechizm Kościoła Katolickiego
- oficjalnej nazwy Kościoła katolickiego (jak się okazuje, używa się zarówno nazwy Kościół Katolicki, jak i nazwy Kościół Rzymskokatolicki) oraz innych oficjalnych nazw organizacji wyznaniowych
- zasadności pisowni dużą literą wyrażenia Ojcowie Kościoła (zaproponowano pisownię dużą literą zgodnie ze zwyczajem historyków Kościoła)
- poprawności przymiotnika asyski
- fleksji nazwiska Strzemię
- pisowni dużą lub małą literą poszczególnych wyrazów w tytułach ksiąg biblijnych (zaproponowano zasadę, aby tytuły tekstów uznanych za objawione w poszczególnych wspólnotach religijnych pisać stosując dużą literę we wszystkich członach danej nazwy, zgodnie z uzusem; w przyszłości Komisja zamierza jednak powrócić do tego zagadnienia)
- kolejnego dającego się wyodrębnić znaczenia wyrazu Ewangelia jako synonimu słowa Bożego np. w zwrocie głosić Ewangelię
- pisowni małą literą przymiotników brzeski, gdański jako określeń przekładów Pisma św.: Biblia brzeska, Biblia gdańska.
7. Zapoznanie ze stanem prac nad bibliografią religijną.
Dr M. Makuchowska przedstawiła stan zaawansowania prac nad bibliografią języka religijnego oraz najczęstsze pojawiające się trudności. Omówiono między innymi problemy zasadności włączenia do bibliografii prac:
- dotyczących literatury pięknej np. poezji K. Wojtyły czy C.K. Norwida
- dotyczących inskrypcji nagrobnych
- historycznojęzykowych, których materiałem są teksty religijne (zwrócono uwagę, że niektóre fakty językowe są istotne dla funkcjonowania języka religijnego, np. obecność bohemizmów, inne zaś nie mają takiego znaczenia)
- etnograficznych dotyczących np. wierzeń ludowych
- prac o frazeologizmach pochodzenia biblijnego funkcjonujących w języku ogólnym
- opracowań obcojęzycznych przetłumaczonych na język polski oraz prac polskich publikowanych w językach obcych za granicą
- artykułów zamieszczonych w czasopismach niemających charakteru naukowego.
Zdecydowano nie ograniczać przedwcześnie zakresu poszukiwań, zwrócono jednak również uwagę na znaczną pracochłonność przedsięwzięcia. Wobec powyższego zaproponowano, aby dr M. Makuchowska przydzieliła członkom Komisji określone zadania. Niektórzy z obecnych zadeklarowali od razu swoją pomoc, zobowiązując się do przeprowadzenia kwerendy w dziedzinach psychologii, filozofii i historii języka. Wskazano także przedstawicieli filozofii i religioznawstwa spoza Komisji, którzy jako osoby szczególnie kompetentne mogą pomóc przy dalszych poszukiwaniach bibliograficznych. Jak zadecydowano, ze względu na ochronę praw autorskich zgromadzone dane bibliograficzne nie zostaną w chwili obecnej umieszczone w internecie, natomiast będą one rozsyłane pocztą elektroniczną do wszystkich członków Komisji.
8. Przedstawienie projektu wydania antologii tekstów definiujących język religijny.
Przewodniczący Komisji o. dr hab. W. Przyczyna poprosił zebranych o przesyłanie kserokopii najważniejszych artykułów teoretycznych definiujących język religijny wraz z informacją o tym, kto posiada prawa autorskie do tych opracowań. Jak poinformował przewodniczący, redagowaniem antologii zajmie się prof. dr hab. I.Bajerowa oraz prof. dr hab. J. Puzynina, która zgodziła się zastąpić prof. dr hab. M. Karpluk.
Na zakończenie posiedzenia o. dr hab. W. Przyczyna podał krótkie komunikaty. Odczytał zaproszenie na konferencję gnieźnieńską z cyklu Język religijny dawniej i dziś nadesłane z Uniwersytetu Adama Mickiewicza. Przypomniał, że Komisja Języka Religijnego planuje w 2005 roku zorganizowanie konferencji naukowej o języku katechezy. (Zebrani zastanawiali się, czy przedmiotem obrad powinna być katecheza w ogólności czy tylko ta skierowana do dzieci i młodzieży. Ostatecznie zdecydowano się na szerszą formułę).
Przewodniczący Komisji przedstawił także ofertę wydawnictwa Trio, które przygotowuje serię wydawniczą poświęconą użyciu języka polskiego w różnych sytuacjach. Seria ma mieć charakter popularyzatorski. Planuje się, aby jeden z tomów, którego autorem może być ktoś z członków Komisji, był poświecony językowi religijnemu.
Protokołowała Agnieszka Sieradzka-Mruk