Przywoływanie ustaw
Sekretarz Komisji Języka Prawnego A. Choduń odpowiedziała na następujące pytanie:
„Zwracam się z uprzejmą prośbą o rozstrzygnięcie następujących problemów językowych: Czy w piśmie urzędowym przywołującym artykuł danej ustawy (lub paragraf rozporządzenia) posługujemy się następującym zapisem: np. W artykule 7 ustawy z dnia 15.12.2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (DzU nr 119, poz. 1116, tekst jednolity z dnia 9.07.2003 r., z późn. zm.) zostały uregulowane prawa członków spółdzielni. Inny przykład: W artykule 41 ustawy z dnia 15.12.2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (DzU nr 4, poz. 27, z dnia 23.01.2001 r., z późn. zm.) zostały uregulowane obowiązki członków spółdzielni.
Kolejny problem polega na tym, jak przywołujemy konkretny element aktu normatywnego:
W art. 4 ust. 1 lit. a .....
czy
W art. 4, ust. 1, lit. a ....
czy
W art. 4 ust. 1 lit. a) ....
czy
W art. 4, ust. 1, lit. a) ....
W moich pytaniach chodzi zarówno o samą formę przywołania ustawy oraz dziennika ustaw (lub rozporządzenia) w piśmie. Problem dotyczy użycia małych i dużych liter, szyku wyrazów oraz interpunkcji (przecinki, kropki, nawiasy) oraz różnych skrótów i skrótowców”.
A oto odpowiedź:
(…) formułując treść pism urzędowych, w których powoływane są przepisy prawne jakichś aktów prawnych, można posłużyć się, co do sposobu zapisywania przepisów w tekście nie będącym aktem prawnym, zasadami, jakie w tym względzie obowiązują przy konstruowaniu treści tekstów aktów prawnych. Podany przez Pana przepis prawny powinien być zapisany w następujący sposób: art.7 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, z 2004r. Nr 19, poz.177).
Przepis prawny jest zdaniem w sensie gramatycznym, które oznaczone jest w tekście aktu prawnego odpowiednią jednostką redakcyjną. W ustawach przepisy ujęte są w artykuły. Artykuł podzielony może być na ustępy, ustępy na punkty, punkty na litery, a litery na tiret. Przepis artykułu tak podzielonego powołuje się w kolejności: art. ... ust. ... pkt ... lit. ... tiret, bez przecinków po kolejnych jednostkach redakcyjnych, np.: art. 5 ust.2 pkt 2 lit. a. Niekiedy pod jedną jednostką redakcyjną znajduje się więcej niż jedno zdanie. Każde z tych zdań jest przepisem. Powołując taki przepis, należy zaznaczyć numer zdania, np.: art. 5 ust. 4 zd. 1.
W ustawach, określanych jako „kodeks”, zamiast ustępów, po artykułach występują paragrafy (§), wówczas przepis zapisuje się w następującej postaci: art. 5 § 2 pkt 2 lit. a.
W rozporządzeniach, przepisy prawne ujęte są w paragrafy, które dzielą się na ustępy, ustępy na punkty, punkty na litery, a litery na tiret. Podając w piśmie urzędowym przepis rozporządzenia, zapisać go można np. w takiej postaci: § 7 ust. 4 pkt 1 lit. b rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 marca 1998r. w sprawie.............(Dz.U. z 1999r. Nr 12, poz.6).
Odpowiedź ta jednak wzbudziła kolejne wątpliwości korespondenta, który napisał:
„Nawiązując do Pani pisma (…) przekazuję dodatkowe pytania, które pojawiły się w związku z Pani odpowiedzią. Przykładowo w opracowaniu pt. "Nowy słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji" (Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003) pod redakcją naukową prof. Edwarda Polańskiego strona 156 skrót od "Dziennik Ustaw" wygląda następująco: "DzU". W Pani odpowiedzi wygląda: Dz.U.
Pytanie 1: Która forma jest poprawna ? (W "Słowniku Poprawnej Polszczyzny" (sic!) prof. A. Markowskiego także skrót wygląda następująco: DzU).
W Pani odpowiedzi skrót "r." (od słowa "rok" lub "roku") jest "przyklejony" do cyfry np. "2004r.", "2000r.”).
Pytanie 2: Czy przywoływanie w piśmie danego roku nie powinno wyglądać następująco:
2000 r. lub 2004 r. (czyli czy nie powinno się odseparować cyfry od skrótu "r.").
W Pani odpowiedzi (nie wiem czy nie przypadkowo) zostały połączone skróty z cyframi np.:
art.7, ust.2, art.5, poz.177, poz.6.
Pytanie 3: Czy nie powinno się odseparowywać skrótów od cyfr?
W przypadku gdyby użyto całego słowa, np. "artykuł 7" lub "ustęp 2", nie widziałem, żeby używano połączenia typu: "pozycja6", "artykuł5".
Pytanie 4:
Czy Rada Języka Polskiego nie zadecydowała, że słowo "numer" dziennika ustaw powinno się pisać z małej litery (sic!), np. DzU nr 9 ... .
Pytanie 5:
Jeśli w ustawie zostało użyte następujące wyszczególnienie:
Art. 1.1 ......................
a) .............
b) .............
to przywołujemy w piśmie: art. 1 ust. 1 lit. a czy art. 1 ust. 1 lit. a) – w moim pytaniu chodzi o to, czy po literze "a" stawiamy nawias ")" tak jak to wyglądało w ustawie”.
A oto odpowiedź p. A. Choduń na te wątpliwości:
(…) pytając o sposoby powoływania przepisów prawnych w pismach urzędowych, nie podał Pan, jakie pisma określa mianem „urzędowe”. [Może ono oznaczać] zarówno decyzję administracyjną, orzeczenie sądowe, zaświadczenie, jak i skargę obywatela skierowaną do administracji osiedla mieszkaniowego. Wydaje się, że każde z tych pism powinno być zredagowane pod względem językowym według jednakowych zasad. Trzeba jednak mieć na uwadze, że to, jak piszemy, nie jest regulowane tylko zasadami poprawnościowymi, ale także pewną tradycją. Tak jest np. w odniesieniu do tekstów aktów prawnych, w których wbrew zasadom tworzenia skrótów w języku polskim skrót od nazwy „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” zapisuje się, stosując tradycyjną pisownię z kropkami „Dz.U.” (odnotowuje to J. Podracki w Słowniku skrótów i skrótowców, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999 r., s. 74). Podobnie w odniesieniu do zapisywania skrótu od wyrazu „numer”, który inaczej, niż określają to zasady w języku polskim, zapisywany jest wielką literą „Nr”, a nie małą literą. Istotnie, Rada Języka Polskiego wypowiedziała się co do poprawności zapisywania małą literą skrótu wyrazu „numer” w „metrykach” aktów prawnych.
W odniesieniu do formułowania tekstów aktów prawnych istnieją jednak, zapisane w przepisach prawnych, dyrektywy formułowania tychże tekstów, zawarte w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”. Zgodnie z tymi dyrektywami skrót od nazwy „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” zapisuje się jako „Dz.U.”, skrót wyrazu „numer” pisany jest wielką literą. Natomiast w odniesieniu do oznaczania przepisów prawnych, które powoływane są w tekście aktu prawnego, stosuje się następujące skróty: artykuł oznacza się skrótem „art.” bez względu na liczbę i przypadek oraz liczbą arabską bez kropki, chyba że w ustawie wprowadzającej ustawę określaną jako „kodeks” numer artykułu oznaczono cyfrą arabską; ustęp skrótem „ust.” bez względu na liczbę i przypadek oraz cyfrą arabską bez kropki; punkt skrótem „pkt” bez względu na liczbę i przypadek oraz cyfrą arabską bez nawiasu; literę skrótem „lit.” bez względu na liczbę i przypadek oraz literą alfabetu łacińskiego bez nawiasu z prawej strony, zaś paragraf oznacza się znakiem §.
Oczywiście, dyrektywy nakazujące takie, a nie inne sposoby zapisywania skrótów odnoszą się do tekstów aktów prawnych. Niemniej jednak dyrektywy te mają postać prawie niezmienioną od dziesięcioleci i funkcjonują nie tylko w kulturze prawnej, ale i w kulturze prawniczej, w tym także w pismach pochodzących od organów państwa.
Stosowanie ogólnych zasad obowiązujących w języku polskim również w przypadku pism urzędowych jest jak najbardziej właściwe. Również tych odnoszących się do stosowania skrótów, choć w słownikach przez Pana powołanych od nazwy „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” podawane są dwa możliwe skróty. W Nowym słowniku ortograficznym PWN z zasadami pisowni i interpunkcji pod red. E. Polańskiego na s. 154 podane są dwa skróty „DzURP” albo „DzU”, a w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego podany został na s. 1561 tylko jeden skrót - „DZURP”. Dlatego też, odpowiadając na Pana pierwszy list, napisałam, że w odniesieniu do pism urzędowych można posłużyć się takimi zasadami, jakie stosowane są w odniesieniu do tekstów aktów prawnych. Miałam na uwadze tylko określony typ pism – pisma urzędowe – które redagowane są w języku prawniczym i zawsze w jakiś sposób nawiązują do języka prawnego, języka tekstów aktów prawnych. Posługiwanie się przy formułowaniu pism urzędowych zasadami odnoszącymi się do tekstów aktów prawnych zapewnia pewną jednolitość nie tylko, jeśli chodzi o stosowanie ww. skrótów, ale także np. skrótu ust. czy symbolu §, a także kolejności zapisywania oznaczeń przepisów, które przecież określają reguły odnoszące się do tekstów aktów prawnych.
Przepraszam, jeśli niepotrzebnie wprowadziłam zamieszanie, odnośnie do stosowania spacji między cyfrą albo liczbą a skrótem. W poprzednim liście, jak Pan słusznie przypuszcza, przypadkowo zostały one w niektórych przypadkach ze sobą połączone. Stało się tak na skutek kilkakrotnego formatowania przeze mnie strony i zaufania obrazowi na monitorze. W sytuacjach wyżej podanych należy oczywiście stosować spacje.
Opinia opublikowana w „Komunikatach RJP” nr 2(15)/2004