Pracownik firmy Tauron Polska Energia zwrócił się do Rady z prośbą o opinię językową na temat znaczenia przymiotnika inteligentny:

W związku z realizacją zadań nadzoru nad poprawnością funkcjonowania spółki Skarbu Państwa często napotykam w oficjalnych dokumentach na nazywanie nowych rozwiązań w zakresie pomiarów energetycznych, automatyki sterującej aparaturą, systemów nadzoru nad działaniem maszyn i urządzeń itp. jako „inteligentne”. Uprzejmie proszę o ocenę, czy inteligentne pomiary, inteligentne domy, inteligentne sterowanie nie jest błędem nadużycia i zmianą znaczenia inteligencji w języku polskim.

Odpowiedzi udzielił prof. dr hab. Andrzej Markowski:

Przymiotnik inteligentny istotnie odnosił się w polszczyźnie aż do schyłku XX wieku do człowieka i jego cech. Dokumentuje to np. definicja w „Uniwersalnym słowniku języka polskiego PWN” z roku 2003: „1. ‘obdarzony inteligencją; rozumny, zdolny, bystry, pojętny’○ Inteligentny rozmówca.○ Istoty inteligentne. 2. ‘znamionujący inteligencję, charakteryzujący człowieka obdarzonego inteligencją’ ○ Inteligentna twarz.○ Inteligentny wyraz oczu.○ Inteligentna rozmowa”. Jednakże mniej więcej od 20 lat zaczęto używać tego przymiotnika także w odniesieniu do artefaktów. Internetowy „Wielki słownik języka polskiego” redagowany na bieżąco odnotowuje następujące (trzecie) znaczenie tego wyrazu: ‘działający podobnie jak istota myśląca i dostosowujący swoje działanie do zmiennych okoliczności dzięki wykorzystaniu najnowszych technologii’ i podaje następujące połączenia: inteligentny budynek, system; krem, lek; inteligentna broń, maszyna, technologia; inteligentne urządzenie. Cytaty dokumentujące takie znaczenie podane w tym słowniku pochodzą z prasy z lat 2003 i 2004. Z tego samego okresu są najstarsze cytaty z nowym znaczeniem tego przymiotnika zawarte w internetowym „Narodowym Korpusie Języka Polskiego”. To znaczenie postało niewątpliwie pod wpływem nowego, analogicznego znaczenia angielskiego przymiotnika inteligent. Najwyraźniej dostrzeżono podobieństwo między cechami przypisywanymi człowiekowi a umiejętnościami wytworów ludzkich. Taka antropomorfizacja oddaje sposób myślenia, charakterystyczny chyba nie tylko dla naszych czasów. Dla osób przyzwyczajonych do przypisywania inteligencji ludziom (może też niektórym zwierzętom?) przeniesienie tej cechy na wytwory człowieka może się wydawać nieuprawomocnione. Trzeba więc przyjąć, że to przeniesienie powoduje jednocześnie zmianę znaczenia przymiotnika inteligentny. W tradycyjnym znaczeniu określał on cechę wynikającą z umiejętności myślenia, a więc i reagowania na zjawiska nowe i przedtem niespotykane, w nowym ogranicza się, o ile można przypuszczać, do realizacji zadań zaprogramowanych i z góry przewidzianych. Być może zresztą będzie się dążyć do tego, by te „inteligentne urządzenia” były zdolne do działań takich, jakie cechują umysł ludzki, np. reagować na sytuacje nieprzewidziane w ich programach; toby dodatkowo uzasadniało takie ich nazywanie. W każdym razie należy stwierdzić, że to nowe znaczenie przymiotnika inteligentny jest obecne od dwóch dekad w polszczyźnie i należałoby złagodzić sąd o jego niepoprawności, zawarty np. w „Nowym słowniku poprawnej polszczyzny” z roku 1999.

marzec 2021 r.