Pewien korespondent poprosił o opinię na temat dziwnie dla niego brzmiących form byłom, byłoś (jego zdaniem są to formy niepoprawne). Opinię wydał przewodniczący RJP:
Problem, który Pan poruszył w liście do RJP, jest ciekawy, a jego rozwiązanie może nastąpić przez odwołanie się do opisu kategorii gramatycznych, zawartego w podręcznikach i encyklopediach językowych. Chodzi o to, czy formy 1. i 2. osoby liczby pojedynczej rodzaju nijakiego w czasie przeszłym występują w polszczyźnie, czy są poprawne w naszym języku. Otóż mamy tu do czynienia z dwiema kwestiami: formalno-gramatyczną i semantyczną.
Jeśli chodzi o tę pierwszą kwestię, to opis kategorii gramatycznych czasownika w „Encyklopedii języka polskiego” (wyd. III, Wrocław 1999) zawiera informację, że: „W cz[asie] prze[szłym] prócz odmiany przez osobę i liczbę występuje odmiana przez rodzaj: w l. poj. istnieje opozycja rodz. m. : rodz. ż. : rodz. n. (końcówki -ø, -a, -o)” (s. 45), natomiast w tabeli na s. 194 podane są końcówki dla l. poj. czasu przeszłego: -m, -ś, -ø). Nigdzie nie występuje zastrzeżenie, że nie tworzy się form 1. i 2. osoby rodzaju nijakiego w czasie przeszłym. Tak więc z punktu widzenia gramatycznego formy byłom, byłoś, robiłom, robiłoś, widziałom, widziałoś itd. są poprawne, zgodne z systemem językowym.
Wątpliwości budzi natomiast strona semantyczna tej kwestii: czy istnieje nadawca lub odbiorca wypowiedzi, w stosunku do którego można by użyć form rodzaju nijakiego. Niewątpliwie w tekstach dotyczących życia codziennego, pisanych polszczyzną standardową czy potoczną, taka sytuacja się nie zdarza: dziecka pytamy: co robiłeś? lub co robiłaś?, a nie: co robiłoś?, a ono (w praktyce: on lub ona) odpowiada: robiłem lub robiłam, a nie: robiłom. Można jednakże wyobrazić sobie sytuację opowieści bajkowej, w której narrator lub któryś z bohaterów zwraca się do antropomorfizowanego słońca albo alegorycznie potraktowanego lata, a ono (słońce, lato) mu odpowiada; wtedy można by użyć formy rodzaju nijakiego, np.: Słoneczko drogie, co wczoraj robiłoś – Świeciłom dzień cały, suszyłom rosę i łzy dziecięce. A ty, lato, co robiłoś? – Wyzłacałom kłosy zbóż, rumieniłom jabłka w sadach.
Można więc powiedzieć, że kwestionowane przez Pana formy są systemowo poprawne, lecz w zasadzie należą do klasy form potencjalnych, nieużywanych na co dzień.
Z powyższą opinią nie zgodziła się prof. J. Puzynina. Jej zdaniem formy byłom, byłoś są niesystemowe; pojawiają się w tekstach głównie na mocy licentia poetica. Prof. J. Puzynina nie zgodziła się także ze stwierdzeniem, że słońce, które w bajce mogłoby odpowiadać na pytania: byłom, świeciłom, suszyłom itp., jest antropomorfizowane.
Z opinią prof. Puzyniny, że formy rodzaju nijakiego czasu przeszłego są niesystemowe, nie zgodzili się prof. A. Dąbrowska oraz prof. prof. J. Bralczyk i W. Pisarek. J. Bocheński dodał, że z dwu równoważnych i to samo znaczących struktur: Gdzieś ty było? oraz Gdzie ty byłoś? utrwalona i niebudząca wątpliwości poprawnościowych jest tylko ta pierwsza.
2003 r.