Wojciech Kajtoch, Rafał Kuś
Kraków
Status, nauczanie i wykorzystywanie w mediach języków mniejszościowych i obcych we współczesnej Polsce
W życiu większości niepodległych państw w miarę jednolitych narodowościowo, a więc i naszego, języki obce mogą wystąpić w trojakim charakterze:
1. jako używane przez grupy mniejszościowe,
2. jako będące przedmiotem nauczania i badań,
3. jako używane na co dzień przy rozmaitych okazjach, z których najważniejsze są dwie: praca lub działalność medialna: wydawnicza czy reklamowa.
W pierwszym wypadku mamy do czynienia albo z językami przebywających w Polsce imigrantów, którzy z własnej inicjatywy i na własną odpowiedzialność organizują swoje media – gazety1 czy też portale internetowe2, albo z językami oficjalnie uznanych mniejszości narodowych i etnicznych, to znaczy z językami mniejszościowymi lub regionalnymi, których ochrona i dbanie o rozwój regulowane są prawem.
1. O językach mniejszości i ich sytuacji prawnej
Zgodnie z art. 1 Europejskiej Karty Języków Regionalnych lub Mniejszościowych z 5 listopada 1992 roku, za języki takie uznaje się „języki, które są: tradycyjnie używane na terytorium danego państwa przez jego obywateli, stanowiących grupę liczebnie mniejszą od reszty ludności tego państwa, oraz różnią się od oficjalnego języka tego państwa”3.
Polska ustawa z dnia 6 stycznia 2005 roku o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym w art. 3 definiuje natomiast język mniejszości jako „własny język mniejszości narodowej lub etnicznej”4, więc zakłada, że uznanie danego języka za język mniejszości jest pochodną uznania posługującej się nim grupy obywateli RP za mniejszość narodową lub etniczną5. Za mniejszości narodowe ustawodawca uznaje mniejszości: białoruską, czeską, litewską, niemiecką, ormiańską, rosyjską, słowacką, ukraińską, żydowską. Mniejszościami etnicznymi są zaś mniejszości: karaimska, łemkowska, romska i tatarska6. Szczegółowe dane przedstawia tabela 17:
Tabela 1. Mniejszości narodowe w Polsce
Osobna regulacja prawna odnosi się do języka regionalnego. Zgodnie z art. 19 ustawy (nawiązującym do brzmienia przepisu Karty), językiem regionalnym jest język, który „1) jest tradycyjnie używany na terytorium danego państwa przez jego obywateli, którzy stanowią grupę liczebnie mniejszą od reszty ludności tego państwa; 2) różni się od oficjalnego języka tego państwa; nie obejmuje to ani dialektów oficjalnego języka państwa, ani języków migrantów”.
W chwili obecnej ustawodawca przyznał status języka regionalnego jedynie językowi kaszubskiemu. W polskim dyskursie politycznym pojawiają się co prawda głosy o potrzebie nadania takiego statusu również etnolektowi śląskiemu, skoro jednak tzw. język śląski nie został – póki co – oficjalnie i prawnie uznany, nie bierzemy go tu pod uwagę.
Zgodnie z art. 4 ustawy z 7 października 1999 roku o języku polskim – język polski jest w Polsce językiem urzędowym8. Oznacza to m.in., że podmioty wykonujące zadania publiczne dokonują wszelkich czynności urzędowych i składają oświadczenia w języku polskim (art. 5 tejże ustawy), tego również języka używa się w obrocie z udziałem konsumentów oraz w prawie pracy (art. 7). To język polski jest językiem nauczania w szkołach publicznych i niepublicznych (art. 9), i w nim sporządza się napisy i informacje przeznaczone do publicznego odbioru (art. 10).
Ogólne postanowienia zawarte w ustawie są jednak modyfikowane przez szereg przepisów regulujących status języków innych niż polski. Znajdują się one przede wszystkim w aktach prawnych odnoszących się do różnych aspektów funkcjonowania w Polsce mniejszości narodowych i etnicznych, w tym w: ustawie z 7 września 1991 roku o systemie oświaty wraz z przepisami wykonawczymi9, ustawie z 29 grudnia 1992 roku o radiofonii i telewizji (która stanowi, że media publiczne są obowiązane uwzględniać potrzeby mniejszości narodowych i etnicznych)10, ustawie z 27 lipca 2001 roku – Prawo o ustroju sądów powszechnych (zgodnie z którym, „osoba nie władająca w wystarczającym stopniu językiem polskim ma prawo do występowania przed sądem w znanym przez nią języku i bezpłatnego korzystania z pomocy tłumacza”)11, oraz – przede wszystkim – w ustawie z 6 stycznia 2005 roku o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. Gwarancje korzystania z języków mniejszości zawiera również Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku oraz akty prawa międzynarodowego, wśród których wymienić należy Europejską Kartę Języków Regionalnych lub Mniejszościowych (ratyfikowaną w 2008 r.) i szereg umów dwustronnych z innymi krajami o współpracy w dziedzinie kultury i oświaty.
Osoby należące do mniejszości narodowej bądź społeczności posługującej się językiem regionalnym otrzymały od ustawodawcy rozległe uprawnienia12, m.in. prawo do swobodnego posługiwania się swoim językiem w życiu prywatnym i publicznym, rozpowszechniania i wymiany informacji w tym języku, a także do nauki języka mniejszościowego lub regionalnego bądź nauki prowadzonej w tym języku (art. 8 ustawy o mniejszościach…). Osoby te mają również prawo do pisowni nazwisk zgodnie z regułami swego języka (art. 7).
Istotnym uprawnieniem mniejszości narodowych i etnicznych jest możliwość posługiwania się ich językiem (bądź językiem regionalnym) przed organami gminy (art. 9). Język mniejszości może być jednak używany jako język pomocniczy tylko w tych gminach, w których liczba mieszkańców gminy należących do mniejszości, której język ma być używany jako język pomocniczy, jest nie mniejsza niż 20% ogólnej liczby mieszkańców gminy. Musi to zostać potwierdzone wpisem do Urzędowego Rejestru Gmin, w których używany jest język pomocniczy). W rejestrze tym znajduje się obecnie 30 gmin13. Osobny rejestr istnieje dla gmin (obecnie 41), na których obszarze używane są nazwy w języku mniejszości14.
Kluczowe znaczenie dla zachowania i rozwoju języków mniejszościowych i regionalnych mają oczywiście uprawnienia związane ze sferą oświaty i kultury – regulowane przez art. 13 ustawy z 7 grudnia 1991 roku o systemie oświaty, do której odsyła (w sprawach dotyczących edukacji) art. 17 ustawy o mniejszościach oraz art. 18 tejże ustawy (odnoszący się do kwestii związanych z tożsamością kulturową mniejszości). Zgodnie z przepisami wykonawczymi do ustawy o systemie oświaty15, język mniejszości może być językiem prowadzenia zajęć, drugim językiem nauczaniu bądź też przedmiotem dodatkowym16.
System edukacji w językach mniejszości obejmuje w całym kraju 1081 placówek (przedszkola, klasy „0”, szkoły podstawowe, gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne oraz zespoły międzyszkolne), w których uczy się ogółem 54 262 uczniów17. Szczegółowe dane przedstawiają wykresy 1 i 2:
Wykres 1. Liczba placówek szkolnych w dyspozycji mniejszości narodowych
Wykres 2. Liczba uczniów w placówkach szkolnych będących w dyspozycji mniejszości narodowych
Zgodnie ze wspomnianym art. 18 ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, „organy władzy publicznej są obowiązane podejmować odpowiednie środki w celu wspierania działalności zmierzającej do ochrony, zachowania i rozwoju tożsamości kulturowej mniejszości”18. Obowiązki te obejmują – w szczególności – dotacje na działalność kulturalną mniejszości, inwestycje służące zachowaniu ich tożsamości kulturowej, wydawanie książek i prasy, wspieranie programów telewizyjnych i audycji radiowych, ochronę miejsc związanych z kulturą mniejszości, działalność świetlicową, prowadzenie bibliotek oraz dokumentacji życia kulturalnego i artystycznego mniejszości, edukację dzieci i młodzieży realizowaną w różnych formach oraz propagowanie wiedzy o mniejszościach (art. 18 ust. 2 ustawy).
Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 8a ustawy z dnia 29 grudnia 1992 roku o radiofonii i telewizji, nadawcy publiczni mają obowiązek tworzenia i rozpowszechniania audycji uwzględniających potrzeby mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym. Realizując ten obowiązek, TVP S.A. emituje szereg audycji w językach mniejszościowych i w języku regionalnym – we wspólnym paśmie TVP INFO i w ramach pasm rozłączonych, nadawanych przez ośrodki regionalne TVP. I tak, w paśmie wspólnym programów regionalnych TVP INFO ukazuje się cykliczna audycja „Telenowyny”, realizowana w języku ukraińskim. Oddział terenowy TVP w Białymstoku rozpowszechnia audycje skierowane do 6 mniejszości narodowych i etnicznych – „Tydzień Białoruski”, „Przegląd Ukraiński”, „Panorama Litewska”, „Rosyjski Głos”, „My Romowie” i „Podlaski Orient” (dla ludności tatarskiej)19. TVP Gdańsk emituje programy „Rodno Zemia” i „Tede jo”, adresowane do społeczności kaszubskiej, oddziały regionalne TVP z Katowic i Opola realizują niemieckojęzyczny „Schlesien Journal”, a TVP Olsztyn – „Ukraińskie Wieści”20. TVP Kraków produkowała do niedawna audycję „Informator Romski”21. Łącznie, w 2007 roku nadano 239,8 godz. takich audycji, a w 2008 roku – 112,122.
Spośród 17 rozgłośni regionalnych Polskiego Radia, 9 nadaje audycje dla mniejszości narodowych i etnicznych oraz dla społeczności posługującej się językiem regionalnym23. Szczegóły przedstawia tabela 2.
Niektóre mniejszości dysponują możliwością rozwijanie swej kultury i języka za pośrednictwem rozgłośni niepublicznych. Wymienić tu należy m.in. Radio „Kaszebe” z Rumii i Białostockie Radio „Racja” z Białegostoku. Audycje w języku niemieckim nadają ponadto: Radio „Vanessa” z Raciborza i Radio „Park FM” z Kędzierzyna‑Koźla24. Od 1 czerwca 2011 nadaje z Gorlic internetowe radio łemkowskie Lem.fm25. Społeczność kaszubska posiada również – od 1 września 2010 r. – telewizję regionalną CSB.
Tabela 2. Liczba godzin programu rozgłośni Polskiego Radia nadawanych w językach mniejszości26
Rząd RP dokłada starań, aby każda z mniejszości mogła korzystać przynajmniej z jednego własnego czasopisma (preferowane są pisma w języku ojczystym danej mniejszości). Prawie wszystkie takie wydawnictwa dotowane są z funduszy państwowych. Tytuły najważniejszych pism mniejszości przedstawia tabela 327:
Tabela 3. Najważniejsze czasopisma mniejszości narodowych w Polsce
Generalnie wydaje się, że stan prawnej ochrony języków mniejszości jest należyty, a organom państwa zależy na wywiązywaniu się ze zobowiązań. W praktyce jednak może dochodzić do konfliktów. Przykładowo 7 maja 2008 roku „Polska. Gazeta Krakowska” powiadamiała o protestach mieszkańców wsi Bielanka przeciwko umieszczeniu przy drodze tablicy z łemkowską nazwą tej ważnej dla Łemków miejscowości. Stosowne referendum zwolennicy tablicy wygrali jednym głosem28.
Uprzedzenia na tle narodowościowym mają długi żywot. Natomiast technologia rozwija się szybko. Dowodem rezultaty, jakie dla statusu języka mniejszości może przynieść rozwój Internetu. Na przykład przywoływany „I Raport dla Sekretarza Generalnego Rady Europy...” w części dotyczącej języka romani stwierdza: „W 1990 roku w Jadwisinie pod Warszawą w trakcie obrad IV Międzynarodowego kongresu International Romani Union, z inicjatywy romskiego filologa Marcela Coutriade przyjęto projekt standaryzacji i pisowni romani (tzw. alfabet warszawski). Jednak po blisko 20 latach proces wprowadzania tego systemu w życie jest ciągle w stadium początkowym”29. Sądzimy, że obecnie proces chyba jednak się rozwinął, skoro w latach 2007–2008 wydano pierwszy w Polsce romski elementarz30 i od 2009 roku działa portal „Romano elementaro”, gdzie znajduje się m.in. projekt kodyfikacji zapisu języka romani31, spopularyzowano ten projekt w Wikipedii, itd.
Internet mobilizuje energię jednostek i rezultaty ich działania czyni dostępnymi praktycznie bez kosztów. Korzystają na tym mniejszości. Na przykład na stronie32 karaimskiego pisma „Awazymyz” pojawiają się teksty w zapomnianym w Polsce języku karaimskim, na stronie http://www.lemkowyna.net można „na odległość” odbyć lekcje języka łemkowskiego, polscy Białorusini założyli Białoruską Bibliotekę Internetową33 ze zbiorami 4,5 tysiąca plików itd., itp.
2. Języki obce w nauczaniu
Przemiany, które dokonały się w Polsce w ciągu minionych dwóch dekad, wywarły znaczny wpływ na stan znajomości języków obcych w naszym kraju34. Niezbędnym warunkiem pełnego uczestnictwa w międzynarodowej wymianie kulturalnej i ekonomicznej, stała się bowiem – w stopniu większym niż kiedykolwiek – zdolność efektywnego komunikowania się z partnerami z całego świata.
Znajomość języków obcych stanowi dla Polaków coraz częściej umiejętność wykorzystywaną codziennie – w życiu zawodowym, w obcowaniu z dziełami kultur zagranicznych, w kontaktach z obywatelami innych państw. Jedna piąta mieszkańców naszego kraju deklaruje posługiwanie się językiem obcym każdego – lub prawie każdego – dnia35. Znakomita większość społeczeństwa RP jest też zdania, że warto znać języki obce – za „potencjalnie bardzo użyteczną dla siebie” umiejętność tę uważa 51% ankietowanych, za „użyteczną” – kolejne 27%36.
Do najczęściej wskazywanych przez Polaków powodów nauki języków obcych należą: dążenie do poprawy perspektyw zawodowych (75% ankietowanych), względy związane z turystyką (40%), chęć poznania języka, którym mówi się na świecie i w Europie (odpowiednio 32 i 26%), oraz ciekawość warunków życia ludzi w innych krajach (28%)37. Za najbardziej przydatną uchodzi znajomość języka angielskiego (język ten za użyteczny uznaje 72% respondentów) i niemieckiego (twierdzi tak 46% badanych); kolejne pozycje w klasyfikacji zajmują: rosyjski (9%), francuski (5%), hiszpański (2%) i włoski (1%)38.
Ogólny poziom znajomości języków w społeczeństwie polskim nie odbiega od średniej europejskiej. Deklarowana umiejętność posługiwania się językami obcymi nie osiąga wprawdzie w badaniach wartości charakterystycznych dla kontynentalnych liderów – państw skandynawskich, bałtyckich czy Słowenii (znajomość powyżej 1,5 języka obcego na osobę), ale wyraźnie przewyższa wyniki uzyskane w badaniach społeczeństw Węgier, Rumunii czy Turcji (znajomość 0,3–0,4 języka na osobę). Dla przeciętnego Polaka wartość ta wynosi 0,9; do najpopularniejszych w naszym kraju języków obcych należą zaś: rosyjski (jego znajomość deklaruje 41,5% respondentów), angielski (25%), niemiecki (17,7%) i francuski (3,2%)39 – patrz wykres 3.
Wykres 3. Deklarowana przez mieszkańców Polski znajomość języka obcego40
Polskie władze oświatowe, zdając sobie doskonale sprawę z kluczowego znaczenia edukacji lingwistycznej dla młodego pokolenia, uważają nauczanie języków obcych za jeden z priorytetów41. O jego pozycji w hierarchii przedmiotów szkolnych świadczyć mogą m.in. zmiany zawarte w nowej podstawie programowej (obowiązujące od roku szkolnego 2008/2009), obniżające próg rozpoczęcia nauki języka obcego do klasy I szkoły podstawowej42. Oferta edukacji językowej, jaką polski system szkolnictwa oferuje uczniom, ewoluowała w ciągu ostatnich dwóch dekad, dostosowując się do oczekiwań rodziców43 i wymogów rynku pracy44. Na początku lat 90. w przeważającej części placówek edukacyjnych wykładano rosyjski, stopniowo wypierany w kolejnych latach przez języki Europy Zachodniej: angielski i niemiecki45. W 2010 roku języka angielskiego uczyło się w polskich szkołach ponad 86% uczniów. Szczegóły przedstawia wykres 446.
Zgodnie z założeniami nowej podstawy programowej, uczniowie powinni uczyć się w szkole dwóch lub trzech języków obcych. Warto przy okazji zaznaczyć, że oferta językowa szkół jest na terytorium RP zróżnicowana pod względem geograficznym – w zgodności z lokalnymi uwarunkowaniami. I tak np. „język angielski jest reprezentowany najsilniej w województwach: podlaskim, śląskim i podkarpackim, język niemiecki w lubuskim, dolnośląskim i zachodniopomorskim, francuski w województwach: śląskim, małopolskim i mazowieckim, a rosyjski w województwach: lubelskim, mazowieckim i podlaskim. Język angielski jest najsłabiej reprezentowany w województwach: lubuskim, dolnośląskim i wielkopolskim, język niemiecki: w mazowieckim, lubelskim i podlaskim, język francuski w województwach: warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim i pomorskim, a rosyjski w opolskim, dolnośląskim i lubuskim”47.
Wykres 4. Zmiany w językowej, szkolnej ofercie edukacyjnej w latach 1992–2011
Formalne kursy szkolne czy akademickie nie są jedynym sposobem zdobywania przez mieszkańców naszego kraju umiejętności językowych. Wśród innych możliwości poznania języka obcego ankietowani wymieniają najczęściej: samodzielną naukę (25%), naukę w domu rodzinnym (13%), na kursach językowych i podczas pracy za granicą (po 12%)48.
3. Języki obce w pracy i w mediach
Dokładnych danych na temat użytkowania języków obcych w pracy raczej nie da się uzyskać, ale wiadomo, że wielu młodych, zamieszkałych w kraju Polaków posługuje się w pracy językami obcymi, na przykład zajmując się tzw. „obsługą klienta” amerykańskiego czy niemieckiego w ramach działań międzynarodowych korporacji. I to chyba nie tylko wypełniając obowiązki. Co prawda „Gazeta Prawna” z 20.05.2008 roku informowała o tym, że szczeciński sąd pracy orzekł, iż pracodawca pod karą grzywny nie może pracownikom zakazać mówienia po polsku na terenie zakładu pracy, ani nakazać posługiwać się jakimkolwiek językiem obcym w czasie, kiedy nie wypełniają zadań służbowych związanych z posługiwaniem się tymże językiem, już jednak sam fakt dojścia do takiego procesu jest znaczący49 – mógł i nadal może być przysłowiowym „wierzchołkiem góry lodowej”. W każdym razie stan prawny jest taki, że pracownik – Polak ma prawo podpisać umowę o pracę w języku polskim (pracownik – obcokrajowiec może korzystać tylko z wersji obcojęzycznej), dokumentacja pracy powinna być sporządzana po polsku i w tymże języku powinno się pracownikom-Polakom wydawać polecenia służbowe.
Wkraczanie języków obcych do polskich mediów, zwłaszcza w dobie kablówek, platform cyfrowych oraz internetowych programów radiowych i telewizyjnych, także jest nieco nieuchwytne, ale – skutkiem działania służb bibliograficznych – bardziej prawdopodobne jest w miarę dokładne przedstawienie tegoż procesu w odniesieniu do czasopiśmiennictwa. Przy czym wiadomo, że wydawanie w Polsce współczesnej pism obcojęzycznych ma długą tradycję. Jeszcze w latach siedemdziesiątych publikowano angielskie biuletyny na potrzeby handlu zagranicznego, a pierwszy numer warszawskiego społeczno-politycznego tygodnika „The Warsaw Voice: Polish and Central European Review” ukazał się w 1988 roku. Obecnie tygodnik ma średni nakład 10,5 tys. egzemplarzy, wydanie internetowe, a redaktorem naczelnym jest Andrzej Jonas. Od 1994 towarzyszy mu biznesowy tygodnik „Warsaw Business Journal”, a od 2010 rocznik „Trendbook Poland”. W ostatnich latach ukazały lub ukazywały się np. miesięczniki: „Poland Monthly” (od 2003), „Le Courrier de Varsovie” (1997–2003), „Les Echos de Pologne – Echa Polski” (od 2004). W nowym wieku obcojęzyczne (zwykle angielskojęzyczne) pisma dla turystów i biznesmenów wychodzą też poza Warszawą, np. w Krakowie: miesięcznik „Krakow Post” (od 2008, deklaruje ok. 20 000 nakładu) oraz „Kraków After Hours” – dwujęzyczny dwumiesięcznik bezpłatny rozprowadzany w hotelach, na lotnisku itd.
Wielojęzyczne ambicje miewają czasopisma katolickie. Na przykład powstałe w 1975 roku „Miłujcie się”, wydawane przez Towarzystwo Chrystusowe dla Polonii Zagranicznej obecnie, prócz stuosiemdziesięciopięciotysięcznego polskiego nakładu wydaje w językach: hiszpańskim, angielskim, niemieckim, rosyjskim, bułgarskim, ukraińskim, czeskim, słowackim, rumuńskim i węgierskim, amharskim i prowadzi strony WWW w ormiańskim, hebrajskim, włoskim i litewskim, co związane jest z misyjnymi celami tego dwumiesięcznika.
Od dawna też obcojęzyczne artykuły goszczą na łamach polskich czasopism naukowych.
Aby przedstawić najnowsze tendencje dotyczące obecności języków obcych w polskim czasopiśmiennictwie sięgnęliśmy do „Bibliografii Wydawnictw Ciągłych Nowych, Zawieszonych i Zmieniających Tytuł” sporządzonej w Bibliotece Narodowej za lata 2010–2011 (pierwszy kwartał), obejmującej w praktyce (i w przybliżeniu) czasopisma założone w Polsce (zmianę tytułu potraktowaliśmy jako powstanie czegoś nowego) w latach 2008–2010. Powstały 52 czasopisma tylko angielskie, 33 angielsko‑polskie, 8 jednolitych językowo, a w innych językach obcych niż angielski i niemiecki, 9 niemiecko‑polskich, 18 w języku polskim i obcym (innym niż angielski lub niemiecki), 13 wielojęzycznych (drukujących teksty przynajmniej w 3 językach). Ponadto założono czasopismo esperanckie, dwujęzyczne pisma polsko‑rumuńskie, polsko‑kaszubskie, po polsku i w romani, a w pismach wielojęzykowych obecne były jeszcze języki: chiński, węgierski, łotewski.
Stopień użytkowania języków obcych w wydawanych w Polsce obcojęzycznych czasopismach przedstawiamy w tabeli 4:
Tabela 4: Wykorzystanie języków innych niż polszczyzna w polskich pismach obcojęzycznych wielojęzycznych (lub ich kontynuacjach) założonych w Polsce w latach 2008–2010
Rzecz jasna najbardziej ekspansywny jest język angielski. W paru przypadkach redakcje zamknęły poprzednie wersje, polskojęzyczne lub publikujące artykuły w paru językach, i zastąpiły je czysto anglojęzycznymi. I tak na miejsce „Epileptologii” pojawił się kwartalnik „Epileptologia: international journal for clinical and experimental research”, zamiast „Prac Instytutu Geodezji i Kartografii” – „Geoinformation Issues”, zamiast „Studiów z Filozofii Prawa” – „Studies in the Philosophy of Law”, zamiast „Pamiętnika Puławskiego” – „Polish Journal of Agronomy”50. Naliczyliśmy 7 przypadków tego typu. A już najbardziej radykalna okazała się redakcja już anglojęzycznego „Polish Journal of Chemistry”, która zdecydowała się zamknąć pismo po to, by wzmocnić miesięcznik ogólnoeuropejski51. Jest to język tak ceniony, że zdarzyć się może czasopismo, które co prawda drukowane jest po polsku, ale przynajmniej tytuł ma angielski, jak „Fresh Market Magazine” z Ożarowa Mazowieckiego.
Trudno jednak ocenić, na ile użycie języka angielskiego może przynieść polskim naukowcom światową popularność. Osobiście jesteśmy sceptyczni i dlatego cenimy staranny dobór języków obcych w zależności od poruszanej przez pismo tematyki i oczekiwanego czytelnika. Na przykład dwa czasopisma Wydziału Zamiejscowego KUL w Stalowej Woli: „Katolikus Pedagogia” oraz „Pedagogia Ojcostwa. Katolicki przegląd społeczno‑pedagogiczny” publikują w językach dawnego cesarstwa austriackiego, tj.: po węgiersku, polsku, niemiecku, włosku, czesku, słowacku, ukraińsku. Z kolei „Przegląd Wschodnioeuropejski” wydawany przez Uniwersytet Warmińsko‑Mazurski w Olsztynie publikuje prace w językach: angielskim, niemieckim, a także w polskim, rosyjskim i innych językach słowiańskich jak ukraiński i białoruski. Pisma te, nie zaniedbując starań o międzynarodowy odbiór, w zgodzie ze zdrowym rozsądkiem zakładają, że treściami pisma zainteresują się przede wszystkim przedstawiciele tych nacji, o których się w tym piśmie pisze, albo świadomie starają się oddziaływać na terenie konkretnym, kulturowo określonym.
Kontynuując wątek użyteczności danych języków obcych dla pism o określonej tematyce, można wynik kwerendy pod tym kątem przeprowadzonej ująć w osobnej tabeli (tabela 5).
Jak widać, angielszczyznę preferują przede wszystkim pisma poruszające tematy ekonomiczne i biznesowe, na drugim miejscu – te zajmujące się techniką i komputerami, na trzecim – te o naukach przyrodniczych. A na przykład niemiecki przydaje się zwłaszcza pismom zainteresowanym określonymi regionami lub literaturą i sztuką (w przypadku pism kulturalnych), a rosyjski wykorzystywany jest chętnie przez pisma kulturalne i slawistyczne.
Tabela 5: Wykaz dziedzin wiedzy i obszarów tematycznych obecnych w czasopismach z językiem obcym założonych w latach 2008–2011 i języków obcych je obsługujących
ang. | niem. | ros. | ukrain. | słow. | boałoru | franc. | włos. | hiszp. | litew. | czeski | |
Region. Turystyka | 1 | 5 | 2 | 1 | |||||||
Bizn., gosp. ekonomia | 20 | 1 | 1 | ||||||||
Hobby | 5 | ||||||||||
Medycyna, psychologia | 6 | 1 | |||||||||
Politologia prawo | 4 | 1 | |||||||||
Liter., sztuka kultura | 7 | 5 | 5 | 5 | 1 | 1 | |||||
Religia, teologia | 1 | 2 | 2 | 3 | 3 | 1 | |||||
Statystyka | 1 | ||||||||||
Filoz., socj.pedagogika | 6 | 1 | 3 | 2 | 3 | ||||||
Marketing i zarządzanie | 5 | 1 | |||||||||
Wychowanie fiz. sport | 5 | 1 | |||||||||
Nauki ścisłe | 1 | ||||||||||
Nauki przyrodnicze i geografia | 10 | ||||||||||
Technika i komputery | 18 | ||||||||||
Slawistyka i rosjoznawz. | 2 | 1 | 5 | 2 | 3 | ||||||
Lingwistyka | 6 | 3 | 1 | 3 | 1 | ||||||
Inne | 2 | 1 | 1 |
Literatura
Bielanka 2011 [wiadomosci.onet.pl/regionalne/krakow/bielanka-czy-tez-bilanka,1,3346633,wiadomosc.html, dostęp” 05.2011].
Czeladko R,, Lorenz W., A Polacy wciąż po rosyjsku, „Rzeczpospolita” z 7 X 2010 r., s. A3 [http://www.rp.pl/ artykul/546367.html, dostęp: 05.2011].
Dańko I, Bielanka 2011, I po polsku, i po łemkowsku [http://krakow.gazeta.pl/krakow/1,35798,5164750.html, dostęp: 05.2011]
Drugi raport… 2009, Drugi raport dotyczący sytuacji mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego w Rzeczypospolitej Polskiej… [www.mswia.gov.pl/download.php?s=1&id=11786, dostęp: 05.2011].
Eurostat, Statistics, 2010, Eurostat, Statistics in Focus 49/2010 [http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-SF-10-049/EN/KS-SF-10-049-EN.PDF, dostęp: 05.2011].
Gajda S., 2001, Sytuacja językowa mniejszości narodowych i etnicznych, [w:] Język polski red. S. Gajda, Opole.
GUS 2010, 376, Główny Urząd Statystyczny, Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2009/2010, Warszawa.
Guza Ł., 2008, Firma nie może zakazać mówienia w pracy po polsku, „Gazeta Prawna” 20.05.2008 [http://www.gazetaprawna.pl/drukowanie/18386, dostęp: 05.2011].
Janicka I., 2010, Działalność wydawnicza mniejszości niemieckiej w Polsce, [w:] Współczesne media. Wolne media?, tom 3, red. J. Hoffmann, D. Kępa-Figura, Lublin.
Kajtoch W., 1999, Języki mniejszości narodowych w Polsce, [w:] Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci, red. W. Pisarek, Kraków.
Kajtoch W., 2000, Problem warunków rozwoju języków mniejszości, [w:] W kręgu euroregionów. Rola mediów w komunikowaniu międzykulturowym na przykładzie euroregionu Karpaty, red. W. Furman, K. Wolny‑Zmorzyński, Kraków–Rzeszów.
Komisja Europejska, Europeans… 2011, Komisja Europejska, Europeans and their Languages, Special Eurobarometer 243, kwestionariusz ASD3a, [ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_243_en.pdf, dostęp: 05.2011].
Mieczkowski J., 2007, Prasa mniejszości narodowych i etnicznych w polityce państwa polskiego od 1989 roku, Szczecin.
Ministerstwo Raport edukacja 2005, Ministerstwo Edukacji i Nauki, Raport krajowy. Edukacja językowa w Polsce. Język narodowy, regionalny, języki obce oraz języki mniejszości narodowych i etnicznych, Warszawa [http://prohumanum.org/wp-content/uploads/2008/03/raport-men-jezyki.pdf , dostęp: 05.2011].
Ministerstwo Raport języki… Ministerstwo Edukacji Narodowej, Raport krajowy. Języki obce w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum [http://www.men.gov.pl/images/stories/pdf/Reforma/men_tom_3.pdf, dostęp: 05.2011].
Moskal M., 2011, Policy on Minority and Regional Languages in Poland [http://www.aber.ac.uk/mercator/images/Martapaper.pdf] oraz Language minorities in Poland at the moment of accession to the EU] [http://www6.gencat.net/llengcat/noves/hm04primavera-estiu/docs/moskal.pdf, dostęp: 05.20111].
Ożga A., 2010, Współczesna prasa mniejszości ukraińskiej w Polsce, [w:] Współczesne media. Wolne media?, tom 3, red. J. Hoffmann, D. Kępa‑Figura, Lublin.
Parno Gierliński K., 2007, Miri Szkoła – Romano elementaro, Gorzów Wielkopolski.
Parno Gierliński K., 2008, Miri Szkoła. Romano elementaro. Podręcznik pomocniczy dla dzieci z grupy Polska Roma, Kostrzyn nad Odrą.
Parno Gierliński K., 2008 b, Miri Szkoła. Romano elementaris. Podręcznik pomocniczy dla dzieci z grupy Bergitka Roma, Kostrzyn nad Odrą.
Pierwszy raport… 2010, I Raport dla Sekretarza Generalnego Rady Europy z realizacji przez Rzeczpospolitą Polską postanowień Europejskiej Karty Języków Regionalnych lub Mniejszościowych [mighealth.net/pl/images/0/07/Raport01.pdf, Warszawa 2010, dostęp: 05.2011].
Pisarek W., 2009, The Relationship between Official and Minority Languages in Poland, [w:] National, Regional and Minority Languages in Europe. Contributions to the Annual Conference 2009 of EFNIL in Dublin, red. G. Stickel, Frankfurt am Main.
„Polish Journal of Agronomy” 2011 [sybilla.iung.pulawy.pl/wydawnictwa/PJAWskazowki2009.pdf, dostęp: 05.2011].
„Polish Journal of Chemistry” 2011 [strona redakcyjna czasopisma „Polish Journal of Chemistry”, http://www.ichf.edu.pl/pjch/about.html, dostęp: 05.2011].
Stanowski R., 2011, Krakowska telewizja zawiesza programy http://www.dziennikpolski24.pl/pl/aktualnosci/ kultura/991272-krakowska-telewizja-zawiesza-programy.html, dostęp: 05.2011].
Strycharska-Brzezina M., 2006, Języki mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce, [w:] Polonistyka w przebudowie. Literaturoznawstwo – wiedza o języku – wiedza o kulturze – edukacja, red. M. Czermińska i in., t. 2, Kraków.
Tkacz E., 2011, Powstanie łemkowskie radio internetowe [http://www.lem.fm oraz http://gorlice.naszemiasto.pl/artykul/914323/powstanie-lemkowskie-radio-internetowe,id,t.html, dostęp: 05.2011].
Urząd Statystyczny, Warszawa [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/ PUBL_e_oswiata_ i_wychowanie_2009-2010.pdf, dostęp: 05.2011] .
Walenczak I., Wróblewska-Pawlak K., 1997, Języki obce w Polsce – próba bilansu. (Polacy w samoocenie. Języki obce w szkole i pracy. Jakiego języka warto uczyć się dzisiaj?) [http:// www.ce.uw.edu.pl/pliki/pw/1-1997_Walenczak.pdf, dostęp: 05.2011].
Wicherkiewicz T., 2000, Tożsamość mniejszości językowych w Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Kultura wobec kręgów tożsamości. Materiały konferencji przedkongresowej Poznań 19–21 października 2000, red. T. Kostyrko, T. Zgółka, Poznań–Wrocław.