Komunikat Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN
z dnia 10 maja 2024 r.
I
Rada Języka Polskiego przy Prezydium PAN ogłasza, że na posiedzeniach w dniach 7 listopada 2022 r., 3 lutego 2023 r. oraz 22 stycznia 2024 r. uchwaliła zmiany zasad ortografii (z mocą obowiązującą od 1 stycznia 2026 r.), których wykaz podano w załączniku nr 1.
Rada uznała, że wprowadzenie tych zmian, dotyczących wyłącznie tzw. konwencjonalnych zasad pisowni, przyniesie korzyść w postaci uproszczenia i ujednolicenia zapisu poszczególnych grup wyrazów i połączeń, eliminacji wyjątków, a także likwidacji przepisów, których zastosowanie jest z różnych powodów problematyczne, np. wymaga od piszącego zbyt drobiazgowej analizy znaczeniowej tekstu. To zaś przyczyni się do zmniejszenia liczby błędów językowych oraz – być może – umożliwi piszącym skupienie się na innych niż ortograficzne aspektach poprawności tekstu. Rada zaznacza, że większość z wprowadzonych zmian była postulowana już wiele lat temu, jednak z najrozmaitszych powodów nie udało się wcześniej nadać im mocy obowiązującej.
Aby dać wszystkim osobom oraz instytucjom, zwłaszcza wydawcom, autorom słowników i programów szkolnych, czas na przygotowanie się do nowej sytuacji, Rada postanowiła, że uchwalone zmiany zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2026 r.
Należy przypomnieć, że kompetencje Rady Języka Polskiego do ustalania zasad ortografii i interpunkcji są potwierdzone w art. 31 ust. 1 Ustawy z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim (z późn. zmianami) i nie ma innej instytucji czy instancji, która by takie kompetencje posiadała.
II
Jednocześnie Rada ogłasza dokument pt. Zasady pisowni i interpunkcji polskiej, zbierający wszystkie przepisy, zarówno te obowiązujące od dawna, jak i uchwalone ostatnio, będący załącznikiem nr 2 do tego komunikatu.
Z dniem 1 stycznia 2026 r. dokument ten stanie się jedynym ważnym źródłem zasad ortograficznych i interpunkcyjnych. Tym samym utracą moc uchwały ortograficzne Rady z lat 1997–2008 oraz wszelkie inne dokumenty i uchwały wcześniej podejmowane, dotyczące pisowni i interpunkcji, niezgodne z wspomnianym dokumentem.
Rada wyraża przekonanie, że tak zaplanowane działanie doprowadzi do wznowienia ciągłości polskiej kodyfikacji ortograficznej, przerwanej w 1963 roku, a to będzie spełnieniem postulatów płynących z różnych środowisk, nie tylko językoznawczych.
Załącznik nr 1
Zmiany zasad pisowni polskiej, obowiązujące od 1 stycznia 2026 r.
1. Pisownia wielką literą nazw mieszkańców miast i ich dzielnic, osiedli i wsi, np. Warszawianin, Zgierzanin, Ochocianka, Mokotowianin, Nowohucianin, Chochołowianin;
Dopuszczenie alternatywnego zapisu (małą lub wielką literą) nieoficjalnych nazw etnicznych, takich jak kitajec lub Kitajec, jugol lub Jugol, angol lub Angol, żabojad lub Żabojad, szkop lub Szkop, makaroniarz lub Makaroniarz.
2. Wprowadzenie pisowni wielką literą nie tylko nazw firm i marek wyrobów przemysłowych, ale także pojedynczych egzemplarzy tych wyrobów (samochód marki Ford i pod oknem zaparkował czerwony Ford).
3. Wprowadzenie rozdzielnej pisowni cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście ze spójnikami, np. Zastanawiam się, czy by nie pojechać w góry.
4. Ustanowienie bezwyjątkowej pisowni łącznej nie- z imiesłowami odmiennymi (bez względu na interpretację znaczeniową: czasownikową lub przymiotnikową), tj. zniesienie wyjątku zezwalającego na „świadomą pisownię rozdzielną”.
5. Ujednolicenie zapisu (małą literą) przymiotników tworzonych od nazw osobowych, zakończonych na -owski, bez względu na to, czy ich interpretacja jest dzierżawcza (odpowiadają na pytanie czyj?), czy też jakościowa (odp. na pytanie jaki?), np. dramat szekspirowski, epoka zygmuntowska, koncert chopinowski, koncepcja wittgensteinowska, wiersz miłoszowski.
Przymiotniki tworzone od imion (rzadziej od nazwisk), zakończone na -owy, -in(-yn), -ów, mające charakter archaiczny, będą mogły być zapisywane małą lub wielką literą, np. jackowe dzieci lub Jackowe dzieci; poezja miłoszowa lub poezja Miłoszowa; zosina lalka lub Zosina lalka; jacków dom lub Jacków dom.
6. Wprowadzenie łącznej pisowni członu pół- w wyrażeniach:
półzabawa, półnauka;
półżartem, półserio;
półspał, półczuwał
oraz pisowni z łącznikiem w połączeniu typu: pół-Polka, pół-Francuzka (odniesionym do jednej osoby).
7. Dopuszczenie w parach wyrazów równorzędnych, podobnie lub identycznie brzmiących, występujących zwykle razem, trzech wersji pisowni:
– z łącznikiem, np. tuż-tuż; trzask-prask; bij-zabij;
– z przecinkiem, np. tuż, tuż; trzask, prask; bij, zabij;
– rozdzielnie, np. tuż tuż; trzask prask; bij zabij.
8. W zakresie użycia wielkich liter w nazwach własnych:
a) w nazwach komet wprowadzenie zapisu wszystkich członów wielką literą, np. Kometa Halleya, Kometa Enckego;
b) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów wielowyrazowych nazw geograficznych i miejscowych, których drugi człon jest rzeczownikiem w mianowniku, typu Morze Marmara, Pustynia Gobi, Półwysep Jukatan, Wyspa Uznam;
c) w nazwach obiektów przestrzeni publicznej wprowadzenie pisowni wielką literą stojącego na początku wyrazu aleja, brama, bulwar, osiedle, plac, park, kopiec, kościół, klasztor, pałac, willa, zamek, most, molo, pomnik, cmentarz (przy utrzymaniu pisowni małą literą wyrazu ulica), np. ulica Józefa Piłsudskiego, Aleja Róż, Brama Warszawska, Plac Zbawiciela, Park Kościuszki, Kopiec Wandy, Kościół Mariacki, Pałac Staszica, Zamek Książ, Most Poniatowskiego, Pomnik Ofiar Getta, Cmentarz Rakowicki;
d) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów (oprócz przyimków i spójników) w wielowyrazowych nazwach lokali usługowych i gastronomicznych, np. Karczma Słupska, Kawiarnia Literacka, Księgarnia Naukowa, Kino Charlie, Apteka pod Orłem, Bar Flisak, Hotel pod Różą, Hotel Campanile, Restauracja pod Żaglami, Winiarnia Bachus, Zajazd u Kmicica, Pierogarnia Krakowiacy, Pizzeria Napoli, Trattoria Santa Lucia, Restauracja Veganic, Teatr Rozmaitości, Teatr Wielki;
e) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów w nazwach orderów, medali, odznaczeń, nagród i tytułów honorowych, np. Nagroda im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej, Nagroda Nobla, Nagroda Pulitzera, Nagroda Templetona, Nagroda Kioto, Literacka Nagroda Europy Środkowej Angelus, Nagroda Artystyczna Miasta Lublin, Nagroda Literacka Gdynia, Śląska Nagroda Jakości, Nagroda Rektora za Wybitne Osiągnięcia Naukowe, Nagroda Newsweeka im. Teresy Torańskiej, Nagroda Wielkiego Kalibru, Mistrz Mowy Polskiej, Ambasador Polszczyzny, Honorowy Obywatel Miasta Krakowa.
9. W zakresie pisowni prefiksów:
a) uzupełnienie reguły ogólnej: W języku polskim przedrostki — rodzime i obce — pisze się łącznie z wyrazami zapisywanymi małą literą. Jeśli wyraz zaczyna się od wielkiej litery, po przedrostku stawia się łącznik, np. super-Europejczyk;
b) dopuszczenie rozdzielnej pisowni cząstek takich jak super-, ekstra-, eko-, wege- mini-, maksi, midi-, mega-, makro-, które mogą występować również jako samodzielne wyrazy, np.
miniwieża lub mini wieża, bo jest możliwe: wieża (w rozmiarze) mini;
superpomysł lub super pomysł, bo jest możliwe: pomysł super;
ekstrazarobki lub ekstra zarobki, bo jest możliwe: zarobki ekstra;
ekożywność lub eko żywność, bo jest możliwe: żywność eko.
10. Wprowadzenie jednolitej łącznej pisowni cząstek niby-, quasi- z wyrazami zapisywanymi małą literą, np.
nibyartysta, nibygotyk, nibyludowy, nibyorientalny, nibyromantycznie;
nibybłona, nibyjagoda, nibykłos, nibyliść, nibynóżki, nibytorebka;
quasiopiekun, quasinauka, quasipostępowy, quasiromantycznie,
przy zachowaniu pisowni z łącznikiem przed wyrazami zapisywanymi wielką literą, np. niby-Polak, quasi-Anglia.
11. Wprowadzenie łącznej pisowni nie- z przymiotnikami i przysłówkami odprzymiotnikowymi bez względu na kategorię stopnia, a więc także w stopniu wyższym i najwyższym, np.
nieadekwatny, nieautorski, niebanalny, nieczęsty, nieżyciowy;
niemiły, niemilszy, nienajmilszy;
nieadekwatnie, niebanalnie, nieczęsto, nieżyciowo;
nielepiej, nieprędzej, nienajlepiej, nienajstaranniej.
Załącznik nr 2
Zasady pisowni i interpunkcji polskiej
Żegnamy z wielkim bólem
śp. prof. dr. hab. Władysława T. Miodunkę
wybitnego językoznawcę, ojca glottodydaktyki polonistycznej,
członka Rady Języka Polskiego w latach 2011–2024,
założyciela Zespołu Języka Polskiego poza Granicami Kraju.
Dla nas wszystkich Pan Profesor to był człowiek o wielkim sercu,
motywujący nieustannie do pracy naukowej i podejmowania nowych wyzwań.
Nie ustawał w upowszechnianiu języka polskiego jako obcego w Polsce i za granicą,
był współtwórcą polskiej polityki językowej,
autorytetem naukowym i dobrym duchem naszego środowiska.
Mamy Mu wszyscy wiele do zawdzięczenia.
Cześć Jego pamięci.
Rodzinie Pana Profesora
składamy szczere wyrazy współczucia.
Członkowie Zespołu Języka Polskiego poza Granicami Kraju
Rada Języka Polskiego przy Prezydium PAN
„Ludzie nie umierają, tylko wymykają się naszym oczom”
ks. Jan Twardowski
Z wielkim smutkiem przyjęliśmy wiadomość o śmierci
śp. prof. dr. hab. Edwarda Polańskiego
wybitnego językoznawcy i badacza polskiej ortografii, popularyzatora poprawnej polszczyzny,
członka Rady Języka Polskiego w latach 1996–2014, wieloletniego przewodniczącego
Komisji Ortograficzno-Onomastycznej RJP.
W naszej pamięci Pan Profesor pozostanie jako niezwykle pogodny, życzliwy i szlachetny Człowiek.
Rodzinie i Bliskim Pana Profesora
składamy wyrazy szczerszego współczucia
Przewodnicząca Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN wraz z członkami Rady
Warszawa 19.02.2024
Polacy oceniają, że świetnie mówią po polsku.
I co trzeci z nas pokłócił się kiedyś o kwestie językowe
TU można pobrać wyniki sondażu i komentarze
Co byśmy sobie postawili z polskiego? 45% z nas uważa, że język polski to najtrudniejszy język świata. – Nawet jeśli język polski uważamy za najtrudniejszy język świata, to sobie samym wystawiamy z jego znajomości najczęściej powyżej czwórki – mówi profesor Ewa Kołodziejek (US). Tak wynika z sondażu zrealizowanego w styczniu na panelu Ariadna na ogólnopolskiej, reprezentatywnej próbie. Średnio 20% Polaków wystawiłoby sobie ze znajomości języka polskiego szóstkę, 38% piątkę, a 30% czwórkę. Jest wśród nas też parę procent świadomych swoich niedociągnięć – 10% wystawiłoby sobie ocenę poniżej czwórki. 7% – trójkę, 2% – dwójkę, a 1% – jedynkę.
Ponad 1/3 Polaków pokłóciła się kiedyś o kwestie językowe…
38% Polaków przyznaje, że kiedyś pokłóciło się z kimś o kwestie językowe.
– Kłócimy się, ale sprawdzamy. Ponad 90% Polaków, kiedy ma wątpliwości językowe, stara się coś z tym zrobić i sprawdza: głównie w wyszukiwarce, w słownikach internetowych. 1/5 używa jeszcze słowników papierowych. A tylko 8 proc. respondentów deklaruje, że nie doskwiera im stan niewiedzy językowej i w ogóle nie szukają informacji, gdy mają wątpliwości tego typu – mówi dr hab. Aneta Załazińska (UJ).
– Częściej utarczki o kwestie językowe toczy młode pokolenie – w grupie 18-24 lata to aż 57%. Bo też temu pokoleniu zależy bardziej na feminatywach i wyrażeniach neutralnych. Wraz z wiekiem ten odsetek spada. U osób powyżej 55 lat to tylko – a może wciąż – 32 %. Czyli co trzeci Polak walczył kiedyś o to, jak się mówi albo pisze. – Różnimy się choćby w tym, czy powinno się używać żeńskich nazw zawodów – mówi dr hab. Jacek Wasilewski (UW). – Kłócimy się przy tym głównie z rodziną i znajomymi, dużo rzadziej w sieci. I częściej kłócą się kobiety – one zresztą wystawiły sobie w badaniu lepsze oceny z polskiego. Więcej szóstek przyznały sobie kobiety (23%) niż mężczyźni (16%). Zapewne słusznie.
– Okazuje się jednak, że Polacy nie przepadają za nowymi formami, i to bez względu na to, czy mieszkają na wsi czy w wielkim mieście: dla 31% Polaków są one nieakceptowalne – mówi prof. UAM Barbara Sobczak. Bardziej przychylne feminatywom są kobiety niż mężczyźni, zwłaszcza kobiety młode, między 18 a 24 rokiem życia.
Polszczyzna – nowoczesna czy raczej tradycyjna?
– Język polski kojarzy się nam zdecydowanie częściej z tradycją niż z nowoczesnością. Można to interpretować jako swoisty konserwatyzm, a przynajmniej brak wiary w to, że polszczyzna jest językiem przydatnym do opisu współczesności. Druga ścieżka interpretacyjna kazałaby w tym jednoznacznym wyniku widzieć wpływ szkoły, która uczy patrzenia na język polski jako uświęconą tradycję – mówi red. Bartek Chaciński, dziennikarz „Polityki” pisujący o nowych słowach. – Taka „tradycja” opisywałaby tu pewien pozytywny stan, który nowoczesność i przemiany języka mogą przerwać, naruszyć.
Gdzie się najładniej mówi po polsku?
– Najładniej, zdaniem Polek i Polaków, po polsku mówi się w teatrze, co zapewne większości z nas nie dziwi. W ogóle bardziej Polki i Polacy doceniają piękno języka mówionego, bo na drugim miejscu na tej liście znalazło się radio, na które jednak wskazują przede wszystkim osoby starsze. Język osób najbliższych zajął natomiast ostatnie miejsce na podium. Jest piękniejszy nawet od języka w telewizji – konstatuje prof. Paweł Nowak (UMCS). – Za szkołami i uczelniami znalazły się w tym zestawieniu kościół i urzędy, które od długiego już czasu są albo były krytykowane za zły język, zwłaszcza w aspekcie estetycznym.
Czy polski jest najtrudniejszym językiem świata? Ogólnie lubimy nasz język. Podoba się nam w nim to, że „ączy” i „szumi”. I że “szeleści”. – podsumowuje prof. Ewa Kołodziejek (US). 80% z badanych lubi specyficzne brzmienie polskiego. Nawet dla ortografii – tej szkolnej zmory – mamy dużo przyjaznych uczuć. 68 % procent ankietowanych osób lubi „kropeczki” i „kreseczki” odróżniające „ó” od „u0, a 66% „ż” od „rz.
Jeśli chcą Państwo wiedzieć:
1) Z kim najczęściej kłócisz się o kwestie językowe?
2) Które z popularnych feminatywów, czyli żeńskich nazw zawodów i funkcji, są akceptowalne?
3) Gdzie jeszcze szukamy informacji, jeśli mamy wątpliwości językowe?
4) Gdzie można usłyszeć tak ładny język polski, że z przyjemnością się go słucha?
5) Czy lubimy nasze charakterystyczne „ó” i „u” oraz „ż” i „rz”, a także „h” i „ch”?
6) Jakiemu odsetkowi badanych język polski kojarzy się z nowoczesnością, a jakiemu z tradycją?
TU można pobrać wyniki sondażu i komentarze.
Eksperci Zespołu Retoryki i Komunikacji Publicznej Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN i autorzy sondażu:
red. Bartłomiej Chaciński (
prof. Ewa Kołodziejek (
prof. Paweł Nowak (
prof. UAM dr hab. Barbara Sobczak (
dr hab. Jacek Wasilewski (
prof. UJ dr hab. Aneta Załazińska (
Wypełniając swój obowiązek, zawarty w art. 12 ust. 2 ustawy o języku polskim, Rada Języka Polskiego przy Prezydium PAN zamieszcza „Sprawozdanie o stanie ochrony języka polskiego za lata 2020–2021. Język przekazów rządowych kierowanych do społeczeństwa w czasie kryzysu zdrowotnego”.
Sprawozdanie o stanie ochrony języka polskiego za lata 2020–2021
Template for J! 3.5 by Mateusz P