Warszawa, 4 XI 2004 r.
Protokół z VII posiedzenia Komisji Języka Religijnego
Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN
Kolejne, siódme już spotkanie członków Komisji Języka Religijnego odbyło się 4 listopada br. Tym razem zainteresowani językiem religijnym spotkali się jednak nie w Krakowie, gdzie miały miejsce wszystkie poprzednie posiedzenia, a w Warszawie. Obrady toczyły się w Domu Pielgrzyma „Amicus” przy kościele św. Stanisława na Żoliborzu.
Spośród członków Komisji obecnych było czternaście osób (w porządku alfabetycznym): o. dr W. Chaim, red. K. Gołębiowski, ks. dr P. Holc, o. prof. dr hab. Z. Kijas, dr hab. S. Koziara prof. AP, prof. dr hab. M. Kucała, dr E. Kucharska-Dreiss, dr M. Makuchowska, ks. dr hab. P. Mazanka, ks. dr hab. B. Milerski prof. ChAT, o. dr hab. W. Przyczyna, ks. dr J. Tofiluk, prof. dr hab. E. Umińska-Tytoń, dr D. Zdunkiewicz-Jedynak. Nieobecność pozostałych członków Komisji, tj.: prof. dr hab. I. Bajerowej, dr B. Matuszczyk, dr hab. M. Wojtak prof. UMCS, mgr I. Pałuckiej-Czerniak, dr hab. R. Przybylskiej prof. UJ, dr A. Sieradzkiej-Mruk, była usprawiedliwiona. Ponadto w zebraniu uczestniczyło dwadzieścia jeden osób spośród członków Koła Współpracowników Komisji Języka Religijnego (w porządku alfabetycznym): ks. dr W. Broński, dr K. Czarnecka, mgr M. Dalgiewicz, mgr A. Grzelińska, dr J. Kamieniecki, dr P. Kładoczny, dr D. Kozaryn, ks. dr Z. Krzyszowski, dr D. Krzyżyk, dr G. Kubski, ks. dr T. Lewandowski, dr E. Nadolska-Mętel, dr M. Nowak, dr hab. R. Pawłowska, mgr I. Rutkowska, dr K. Skowronek, ks. dr H. Sławiński, dr hab. J. Sobczykowa, dr B. Szczepińska, s. dr A. Walulik, dr M. Zaśko-Zielińska. Na spotkanie przybyli również kandydaci na członków Koła Współpracowników: ks. dr L. Szewczyk, dr Ewa Woźniak, dr A. Załazińska. Obecnością swą zaszczycili również zaproszeni goście: Przewodniczący Rady Języka Polskiego prof. dr hab. Andrzej Markowski oraz ks. dr hab. Kazimierz Misiaszek prof. UKSW. Łącznie w zebraniu uczestniczyło 40 osób.
Posiedzeniu przewodniczył o. Przyczyna. Obrady rozpoczęły się od zaakceptowania planu spotkania. Następnie o. Przyczyna powiadomił o awansach naukowych członków Komisji i Koła: nadaniu stanowiska profesora UJ dr hab. Renacie Przybylskiej oraz stopni doktorskich mgr mgr Ewie Nadolskiej-Mętel i Jolancie Sławek. Mamami zostały Anetta Gajda, A. Sieradzka-Mruk oraz I. Pałucka-Czerniak. W związku z nieobecnością dr A. Sieradzkiej-Mruk, która pełni obowiązki sekretarza, Komisja wyraziła zgodę na przyjęcie na tymczasowego sekretarza mgr Martę Dalgiewicz.
Kolejnym punktem obrad było przedstawienie kandydatów na członków Koła Współpracowników KJR. Osoby te spełniły warunki przyjęcia do Koła, czyli interesują się językiem religijnym i posiadają publikacje z tego zakresu. Członkowie Komisji 12 głosami (2 członków było jeszcze nieobecnych) przyjęli kandydatury. Do Koła Współpracowników zostali włączeni (w porządku alfabetycznym): dr Beata Kułak (KUL), mgr Joanna Kułakowska-Lis, ks. dr Adam Kalbarczyk (UAM), ks. dr Leszek Szewczyk (UŚ), dr Ewa Woźniak (UŁ), dr Aneta Załazińska (UJ). O. Przyczyna przypomniał, że kandydatury na członków Koła mogą zgłaszać wszyscy członkowie Komisji, nie tylko przewodniczący.
Następnie dyskutowano nad projektem wydania antologii tekstów definiujących język i styl religijny. Antologię będą redagować prof. prof. I. Bajerowa i J. Puzynina, jednakże do zadań Komisji należy zebranie tekstów, które mają być zamieszczone w zbiorze. Dotychczas wpłynęło zaledwie kilka tekstów, daleko jeszcze do wyczerpania tematu. Stąd istotne, by wszyscy włączyli się w uzupełnianie listy pozycji, czy to nadsyłając dane bibliograficzne, czy – w przypadku trudniej dostępnych pozycji – odbitek kserograficznych wraz z danymi wydawcy, by uzyskać zgodę na opublikowanie danych tekstów. W dyskusji zadecydowano, by w zbiorze znalazły się teksty nie tylko opisujące język religijny od strony językoznawczej, ale również teologicznej, filozoficznej, psychologicznej – w ten sposób znacząco poszerza się horyzont ujęcia tematu. Dr D. Zdunkiewicz-Jedynak zapytała, czy w antologii będą umieszczone jedynie teksty polskich autorów i pisane po polsku. Dr E. Kucharska-Dreiss wyraziła zaniepokojenie, że gdyby się włączyło teksty polskie i obce, autorów polskich i zagranicznych, to mogłoby się okazać, że tym razem tekstów jest za dużo, a antologia ma mieć przecież charakter podręczny. Dyskutantka zaproponowała, aby w przypadku tekstów obcojęzycznych zamieszczać obszerne streszczenia lub dane bibliograficzne, tym bardziej, że tekstami tymi nie będą zainteresowane osoby nieczytające w danym języku. Ustalono, że przyjmowane będą tylko teksty w języku polskim, więc także obcych autorów, ale tłumaczone. Prof. S. Koziara zaznaczył jednak, by pozostawić tę kwestię do rozpatrzenia redaktorkom opracowania. O. Przyczyna podkreślił, że opracowanie tej antologii jest niezmiernie ważne, by przestać „dreptać w miejscu”, by nie koncentrować się wciąż na rozważaniach o istocie języka religijnego i jego statusie, ale szukać nowych pól badawczych.
Po tej dyskusji głos zabrał prof. A. Markowski, który opisał cele i charakter prac nad stanem ochrony języka polskiego. Rada Języka Polskiego co 2 lata jest zobowiązana przedstawić Sejmowi raport (w tej chwili trwają prace nad opracowywaniem tego sprawozdania). Także Komisja Języka Religijnego przygotowuje raport z zakresu swych badań. Będzie on przedstawiony Radzie Języka Polskiego na posiedzeniu 15 XI 2004. O. Przyczyna przedstawił osoby odpowiedzialne za przygotowanie opracowań o stanie języka polskiego w Kościołach chrześcijańskich: Kościół katolicki – dr K. Skowronek, o. dr hab. W. Przyczyna; Kościoły protestanckie – dr I. Winiarska, ks. dr hab. B. Milerski; Kościół prawosławny – dr D. Zdunkiewicz-Jedynak, ks. dr J. Tofiluk. Wnioski z przeprowadzonych badań nie są zadowalające, najbardziej komunikatywny wydaje się być język Kościołów protestanckich.
W dalszej części spotkania podjęto temat planowanej konferencji o języku katechizmów i katechezy. Konferencja ta będzie drugą konferencją zorganizowaną przez Komisję Języka Religijnego. Referentami w tej części byli prof. R. Pawłowska (językoznawca) i ks. dr hab. K. Misiaszek (katecheta). Pierwszy wystąpił ks. Misiaszek. Na wstępie zauważył, że badań nad językiem w katechezie rzeczywiście jest niewiele. Planowana konferencja będzie historycznym wydarzeniem, gdyż nawet katecheci nie poświęcili zagadnieniu języka w katechezie oddzielnej sesji. Ks. Misiaszek ukazał zróżnicowanie języka katechezy: począwszy od inkulturacji języka (gdyż należy wprowadzać katechizowanego w doświadczenia religijne bez odrywania się od jego języka i kultury), przez język symboliczny, biblijny, do języka rytów religijnych, liturgii. Referent wskazał także na zależność między katechezą i teologią, które wzajemnie się uzupełniają i potrzebują. Katecheza, a więc i jej język, nastawiona jest na pragmatykę, zaś teologia i język teologiczny mają charakter systematyzujący. Katecheza ma prowadzić do nauczenia rozumowania teologicznego. Prof. R. Pawłowska z perspektywy językoznawcy-dydaktyka zarysowała problematykę badawczą katechezy szkolnej. Obejmuje ona trzy płaszczyzny: 1) język nauczyciela – na ile jest bogaty w synonimiczne wyrażenia rozmaicie ustrukturalizowane, by przekazywać treści na różne sposoby, jaki jest język kontaktu, np. formułowania pytań; 2) język ucznia – jest zróżnicowany, związany z rozwojem osobniczym ucznia, kształtuje się od języka przeżyciowego, przez symboliczny do języka pojęciowego. 3) język materiału – kto jest adresatem podręcznika (nauczyciel czy uczeń), co uczeń jest w stanie przyswoić z niego.
Referentka zakończyła swoje wystąpienia, podkreślając, że rozumienie nie jest czymś nabytym, ale jest procesem. Głosy w dyskusji, jaka się wywiązała, dotyczyły sposobu pozyskiwania materiału do badań. Dr D. Krzyżyk (jednocześnie członek Komisji Dydaktycznej RJP) wskazała, że potrzeba zbadać czytelność i komunikatywność podręczników do nauki religii, jakie występują w nich pojęcia i terminy, jak są definiowane, jak przedstawia się ich ukształtowanie językowe i stylistyczne. Ks. Misiaszek zaapelował, by w badaniach nie ograniczyć się do języka podręczników, choć zdobycie innego materiału może być kłopotliwe. Prof. Pawłowska zasugerowała, by nagrywać katechezy. Czas na dyskusję był niestety ograniczony, więc tylko zasygnalizowano różne problemy. Do końca stycznia chętni do wystąpienia na konferencji powinni nadesłać propozycje swoich prac. Ustalono natomiast kwestie techniczne: najdogodniejszym terminem konferencji o języku katechezy okazał się początek kwietnia przyszłego roku, czyli 7-9 IV 2005. Mgr I. Rutkowska przedstawiła propozycję miejsca, w którym mogłaby się odbyć konferencja – Głogów nad Odrą. Propozycję tę zaakceptowano.
Na tym zakończono pierwszą część obrad. Po obiedzie uczestnicy posiedzenia udali się na grób ks. Jerzego Popiełuszki oraz zwiedzili muzeum jemu poświęcone.
Po przerwie dr M. Makuchowska przedstawiła stan prac nad bibliografią języka religijnego. Dotychczas zgromadzono 1200 tytułów, ale pomimo że prace są zaawansowane, wciąż można dosyłać swoje propozycje. Uporządkowywanie zbioru wykrystalizowało działy: język Biblii, kazań, dokumentów, tekstów obrzędowych itp. Osobny dział stanowią także prace z pogranicza języka religijnego i języka artystycznego, potocznego. Dr Makuchowska zasugerowała, by osobny dział stanowiła też frazeologia biblijna, wówczas nie trzeba by było rozstrzygać, czy teksty te powstały w obrębie języka religijnego czy innych. Oddzielić należy również źródła od opracowań, względnie umieścić tylko opracowania. Przyjęto zasadę, że jeśli w danej książce tylko rozdział traktuje o języku religijnym, w bibliografii wychodzi się od tytułu rozdziału. Referentka przekazała również uwagi prof. I. Bajerowej dotyczące bibliografii. Planowane jest stworzenie bazy elektronicznej bibliografii.
Kolejnym punktem posiedzenia było zapoznanie się z rozwojem współpracy KJR z uniwersytetem w Ratyzbonie i instytutem w Trewirze. Dr E. Kucharska-Dreiss omówiła, jakie prace nad językiem religijnym są podejmowane w Niemczech. W ramach zacieśniania współpracy zostanie utworzone forum wymiany myśli polskich i niemieckich badaczy języka religijnego.
Ostatnim punktem programu VII posiedzenia było zaprezentowanie książki o zasadach pisowni słownictwa religijnego. Książka została wydana przez Wydawnictwo Biblos. O. Przyczyna zachęcał, by pisać prezentacje i recenzje owej książki, tak by informacja o niej dotarła do jak najszerszego kręgu odbiorców.
Protokołowała Marta Dalgiewicz