10 stycznia 2021 r.
Protokół XXXIII posiedzenia Zespołu Języka Religijnego
Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN
Posiedzenie odbyło się 18 grudnia 2020 r. w formie spotkania zdalnego. Spośród członków Zespołu obecnych było 29 osób, nieobecna była 1 osoba.
Obecni członkowie Zespołu (w porządku alfabetycznym): dr hab. Ewa Bobrowska, dr hab. Katarzyna Czarnecka, prof. UAM, dr Beata Drabik, red. Krzysztof Gołębiowski, ks. dr Paweł Holc, dr Jan Kamieniecki, dr hab. Dorota Kozaryn, prof. US, dr hab. Danuta Krzyżyk, prof. UŚ, dr hab. Elżbieta Kucharska-Dreiss, dr hab. Marzena Makuchowska, prof. UO, ks. dr hab. Paweł Mazanka, prof. UKSW, dr hab. Małgorzata Nowak-Barcińska, prof. KUL, dr hab. Iwona Pałucka-Czerniak, prof. UZ, prof. dr hab. Zbigniew Pasek, prof. dr hab. Renata Przybylska, ks. prof. dr hab. Wiesław Przyczyna, dr hab. Małgorzata Rybka, prof. UAM, prof. dr hab. Katarzyna Skowronek, dr hab. Agnieszka Sieradzka-Mruk, prof. dr hab. Joanna Sobczykowa, prof. dr hab. Helena Synowiec, ks. dr Jerzy Tofiluk, prof. ChAT, prof. dr hab. Elżbieta Umińska-Tytoń, dr hab. Izabela Winiarska-Górska, dr hab. Kalina Wojciechowska, prof. ChAT, prof. dr hab. Maria Wojtak, dr hab. Ewa Woźniak, prof. UŁ, dr hab. Aneta Załazińska, prof. UJ, dr hab. Dorota Zdunkiewicz-Jedynak, prof. UW.
Nieobecny członek Zespołu: ks. prof. dr hab. Henryk Sławiński.
Obecni członkowie Koła Współpracowników ZJR (w porządku alfabetycznym):
dr hab. Renata Bizior, dr Karolina Bogacz-Kańka, dr Karina Jarzyńska, dr hab. Andrzej Kominek, prof. UJK, dr hab. Grzegorz Kubski, prof. UAM, ks. dr hab. Marek Ławreszuk, prof. UwB, dr Michał Machura, dr hab. Marcin Majewski, dr Izabela Rutkowska, mgr Izabela Skrobak, dr hab. Jolanta Sławek, prof. UAM, dr hab. Jolanta Szarlej, prof. ATH, ks. prof. dr hab. Leszek Szewczyk, dr Urszula Wieczorek, dr hab. Marta Wrześniewska-Pietrzak, prof. UAM, dr hab. Katarzyna Zagórska, prof. UAM.
Po otwarciu posiedzenia przewodniczący poinformował, że Zespół Języka Religijnego i Koło Współpracowników liczą obecnie łącznie 50 osób. 25 osób w ZJR to członkowie z wyboru, a 5 osób to członkowie Rady Języka Polskiego. Jeśli chodzi o ZJR, są to maksymalne liczby zgodne z regulaminem Rady Języka Polskiego.
Następnie przewodniczący powitał nowych członków Zespołu i Koła. Jeśli chodzi o nowych członków Zespołu z ramienia Rady Języka Polskiego, była to dr hab. Danuta Krzyżyk, prof. UŚ, obecnie pełniąca także funkcję sekretarza Rady Języka Polskiego. Jeśli chodzi o członków ZJR z wyboru, powitani zostali: dr Beata Drabik (którą przewodniczący przedstawił także w roli nowego sekretarza ZJR), dr hab. Ewa Bobrowska, dr Jan Kamieniecki, dr hab. Małgorzata Nowak-Barcińska, prof. KUL, dr hab. Aneta Załazińska, prof. UJ. Jeśli chodzi o członków Koła Współpracowników ZJR, powitani zostali dr hab. Marcin Majewski i dr Karolina Bogacz-Kańka. Nowi członkowie Koła zaprezentowali krótko swoje sylwetki dydaktyczno-naukowe.
W odpowiedzi na pytanie dr hab. Izabeli Winiarskiej-Górskiej, która przedstawiła krótko badania (m.in. projekt TEFSIR) dr hab. Joanny Kulwiciej-Kamińskiej, prof. UMK, zainteresowanej włączeniem się w prace ZJR, przewodniczący przypomniał zasady obowiązujące osoby, które chciałaby zostać członkami Koła Współpracowników ZJR.
Kolejnym punktem obrad był wybór wiceprzewodniczącego ZJR. Zebrani jednogłośnie zgodzili się na przeprowadzenie głosowania jawnego. Przewodniczący zaproponował na stanowisko wiceprzewodniczącego dr hab. Marzenę Makuchowską, prof. UO. Innych kandydatur nie zgłoszono. Nie było żadnych uwag dotyczących zgłoszonej kandydatury.
Dr hab. Marzena Makuchowska, prof. UO, została następnie jednogłośnie wybrana na wiceprzewodniczącą ZJR.
W kolejnym punkcie obrad zebrani jednogłośnie przyjęli protokół poprzedniego posiedzenia ZJR i Koła Współpracowników ZJR.
Następnie prof. dr hab. Zbigniew Pasek i mgr Albert Leśniak zaprezentowali referat pt. „Świadectwa ewangelikalne i katolickie w perspektywie korpusowej analizy dyskursu”. Autorzy przedstawili wyniki analizy porównawczej dwóch korpusów: jednego zawierającego świadectwa rzymskokatolickie (zamieszczane na portalu Deon.pl), a drugiego złożonego ze świadectw protestanckich – zielonoświątkowych (pochodzących m.in. z czasopisma „Chrześcijanin”). Porównanie to zostało przeprowadzone przy zastosowaniu metod i narzędzi językoznawstwa korpusowego i polegało m.in. na wydobyciu słów kluczowych oraz najważniejszych kolokacji w obu korpusach. Prelegenci wskazali różnice między korpusami dotyczące ukazywania odmiennych „obszarów grzechu”: w wypadku korpusu katolickiego obszar grzechu wiązał się przede wszystkim ze sferą erotyczną życia ludzkiego, natomiast w wypadku korpusu protestanckiego głównie z uzależnieniami i używkami.
W trakcie ożywionej i długiej dyskusji prelegentów zapytano m.in. o to, jaką przewagę ma zastosowana przez nich metoda nad metodą tradycyjną, polegającą na lekturze tekstu i wydobywaniu z niego słów kluczowych przez samego badacza, o ewentualny wpływ prac redaktorów portali i czasopism na badane świadectwa, o to, czy uwzględniali w swych analizach także kryterium czasu powstania danego świadectwa, o możliwe przyczyny nieobecności w korpusie katolickim wśród słów kluczowych takich terminów jak „Bóg”, „Chrystus” czy „Biblia”.
W części posiedzenia poświęconej komunikatom zabrała najpierw głos dr hab. Danuta Krzyżyk, prof. UŚ, która przedstawiła informacje związane z działalnością Rady Języka Polskiego. Poinformowała o Ogólnopolskim Dyktandzie w Katowicach, które zostało z sukcesem przeprowadzone 25 października 2020 r. (tym razem w formie online), a także o wydarzeniach planowanych: o przesuniętym na rok 2022 Forum Kultury Słowa, które ma się odbyć w Zielonej Górze i dotyczyć świadomości językowej Polaków, oraz o obchodach Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego, które planowane są w roku 2021 także w formule online, a ich organizacja odbędzie się w Poznaniu (przy udziale Centrum Kultury Zamek i Urzędu Miasta w Poznaniu). W ramach obchodów planowane są krótkie wykłady
i debaty poświęcone językowi w kontekście świadomości obywatelskiej oraz kulturze języka (w tym dotyczące języka podniosłego, co zostało zaproponowane przez przewodniczącego). Dr hab. Danuta Krzyżyk, prof. UŚ, poinformowała także, że w druku jest obecnie tom będący pokłosiem XI Forum Kultury Słowa oraz że trwają prace redakcyjne nad tomem będącym efektem XII Forum Kultury Słowa.
Przewodniczący poinformował, że wydawnictwo Biblos, w którym publikowana jest seria „Teolingwistyka”, znalazło się na liście ministerialnej wydawnictw punktowanych z następującą punktacją: 80 punktów za monografię, 20 punktów za rozdział w monografii zbiorowej oraz 20 punktów za redakcję naukową tomu.
W tej części obrad przewodniczący poprosił ponadto o nadsyłanie not bibliograficznych pozycji, w których członkowie ZJR i Koła Współpracowników napotykają definicje słownictwa religijnego.
W ramach punktu dotyczącego planów działalności ZJR i KW przewodniczący zaproponował, aby działalność prowadzona była dwutorowo: po pierwsze, polegała – jak dotychczas – na badaniu różnych podgatunków języka religijnego, po drugie, podejmowała refleksję nad bieżącymi, ale wykazującymi już pewną trwałość zjawiskami w języku religijnym. Jeśli chodzi o pierwsze pole badawcze, przewodniczący zasugerował, że warto zbadać na przykład język modlitwy stanowionej, a także język urzędowy związany z religią (np. język tekstów wydawanych przez hierarchów kościelnych). Jeśli chodzi o drugi nurt działalności, przewodniczący jako przykłady zjawisk bieżących, na które warto zwrócić uwagę, podał zjawisko militaryzacji języka religijnego (widoczne już w samych nazwach nowo powstających męskich wspólnot religijnych, typu Armia Boga) oraz zjawisko języka wykluczenia.
W trakcie dyskusji zebrani pozytywnie odnieśli się do propozycji, aby działalność ZJR i KW rozwijana była właśnie w dwóch takich formach. Liczne wypowiedzi wywołał temat militaryzacji języka religijnego. Pojawiły się m.in. głosy wskazujące na niebezpieczeństwa związane z tym zjawiskiem, głosy mówiące o potrzebie podjęcia tego tematu w sposób popularyzujący wiedzę, tak aby dotrzeć nie tylko do specjalistów, lecz także do szerokiego grona odbiorców, jak również głosy przypominające, że topos wojenny jest zjawiskiem mającym w religii długą tradycję, pojawiającym się już w Piśmie Świętym. Zgłoszono także propozycje organizacji konferencji poświęconej tej tematyce, stworzenia monografii zbiorowej, a także tekstów popularnonaukowych omawiających zjawisko, które mogłyby być opublikowane na stronie internetowej ZJR. Zebrani zgodzili się, że temat militaryzacji języka religijnego może być przedmiotem wstępnego rozpoznania na kolejnym posiedzeniu ZJR i Koła Współpracowników.
Następnie przewodniczący przedstawił książkę „Język homilii i kaza”ń (red. W. Przyczyna i K. Skowronek, Tarnów 2020), mówiąc m.in., że monografia ta składa się z części teoretycznej, poświęconej zagadnieniom terminologicznym i genologicznym dotyczącym kazań i homilii, oraz części analitycznej, w której zawarte zostały studia empiryczne poświęcone współczesnym polskim homiliom i kazaniom, często autorstwa bardzo popularnych mówców.
W ramach omawiania planów wydawniczych przewodniczący zakomunikował, że została już złożona do druku monografia „Nabożeństwo chrześcijańskie. Pojęcie, gatunki i język” (red. W. Przyczyna i A. Sieradzka-Mruk), a jej wydanie planowane jest na I kwartał 2021 roku. Trwają także prace nad tomem poświęconym językowi pieśni i piosenek religijnych, którego wydanie także planowane jest na rok 2021.
W punkcie posiedzenia dotyczącym relacji z działalności członków ZJR i KW związanej z językiem religijnym głos zabrał ks. dr hab. Marek Ławreszuk, prof. UwB. Przedstawił on krótko stan prac nad Słownikiem polskiej terminologii prawosławnej, poinformował m.in. o tym, że na początku grudnia 2020 r. projekt słownika został przedstawiony na międzynarodowej konferencji w Moskwie, gdzie spotkał się z bardzo dużym zainteresowaniem. Przewodniczący przypomniał, że w prace nad słownikiem zaangażowane są następujące osoby z grona ZJR i Koła Współpracowników: właśnie ks. dr hab. Marek Ławreszuk, prof. UwB, ks. dr Jerzy Tofiluk, dr hab. Katarzyna Czarnecka, prof. UAM.
Następnie zabrała głos dr hab. Jolanta Szarlej, prof. ATH. Przypomniała ona o zorganizowanej kilka lat temu na ATH w Bielsku-Białej konferencji „Myślenie religijne wobec wyzwań współczesności” i publikacji będącej owocem tej konferencji, wydanej w czasopiśmie „Świat i Słowo” w 2014 r. Dr hab. Jolanta Szarlej, prof. ATH, poinformowała o wydanym uzupełnieniu do tej publikacji pokonferencyjnej – tomie „Myślenie religijne wczoraj i dziś” (red. J. Szarlej, Bielsko-Biała 2018), zawierającym wiele publikacji młodych badaczy, a następnie zaprezentowała tom „Studia hebraica. Księga pamiątkowa. Seminarium Wiedzy o Hebrajszczyźnie Biblijnej” dedykowany Pani Profesor Kamilli Termińskiej (red. M. Zając i I. Kida, Katowice 2019). Na koniec poleciła jeszcze książkę „Ciało [...] jest [...] dla Pana, a Pan dla ciała (1 Kor 6, 13): Biblijne podstawy teologii ludzkiego ciała” autorstwa Tomasza Dąbka (Kraków 2019).
Dr Karina Jarzyńska przedstawiła, na czacie spotkania, niedawno wydaną dwutomową publikację „Literatura a religia – wyzwania epoki świeckiej” (red. Ł. Tischner i T. Garbol (t. 1) i Ł. Tischner, A. Bielak (t.2), Kraków 2020). Publikacja ta powstała jako efekt projektu finansowanego z grantu NPRH pod kierownictwem dr. hab. Łukasza Tischnera, prof. UJ, w którym to projekcie dr Karina Jarzyńska uczestniczyła.
Na koniec przewodniczący zaproponował, aby z racji spotkań w formie online zwiększyć częstotliwość zebrań, i zapowiedział wstępny termin kolejnego posiedzenia na marzec 2021 r. Nie było głosów sprzeciwu, pojawiły się natomiast głosy poparcia tego pomysłu.
Spotkanie zakończyły życzenia świąteczne przewodniczącego i zebranych.
Protokołowała dr Beata Drabik