Prof. dr hab. Jerzy Podracki
KLASYFIKACJA BŁĘDÓW INTERPUNKCYJNYCH
Poniższa klasyfikacja błędów jest propozycją autorską. Dotyczy tylko najważniejszych odstępstw od obowiązujących przepisów interpunkcyjnych. Przypominam, że odstępstwo takie może polegać: na pominięciu znaku interpunkcyjnego (dalej stosuję skrót: ZI), na postawieniu zbędnego ZI albo na postawieniu innego (niepoprawnego w tej pozycji) ZI.
Przyjąłem podział na dwie kategorie błędów, które należy oceniać: błędy rażące i błędy drugorzędne. Nie uwzględniam tutaj usterek w przestankowaniu, choć duża ich liczba powinna mieć również wpływ na końcową ocenę. Nie wprowadzam tu przeliczenia na punkty (lepiej to zrobi CKE), proponuję jedynie, by trzy drugorzędne błędy interpunkcyjne potraktować jak jeden błąd rażący. Z natury rzeczy najwięcej kategorii i klas błędów dotyczy stawiania (bądź niestawienia) przecinka i kropki.
Przykłady (wersji niepoprawnej i ew. poprawnej) podaję wtedy, gdy jest to, moim zdaniem, merytorycznie i dydaktycznie uzasadnione. Znak wykrzyknienia w nawiasie okrągłym przed przykładem (przykładami), czyli (!), oznacza przykłady błędów; nawias kwadratowy ze ZI sygnalizuje błędne zastosowanie znaku, natomiast nawias kwadratowy „pusty” – brak danego ZI. Przykładowo: [,] – niepoprawnie postawiony przecinek, [.] – niepoprawnie postawiona kropka, [ ] – brak wymienionego ZI.
Rażące błędy interpunkcyjne
1. Postawienie jakiegokolwiek ZI na początku wiersza.
2. Brak ZI (głównie: kropki, wykrzyknika, pytajnika) na końcu wypowiedzenia pojedynczego lub złożonego.
3. Pominięcie przecinka w wypowiedzeniu złożonym, w którym części składowe są połączone bezpośrednio:
(!) On idzie do kina [ ] ja zostaję w domu.
(!) Nie uważał na lekcji [ ] teraz ma za dużo pracy.
4. Pominięcie przecinka w wypowiedzeniu złożonym podrzędnie – przed spójnikiem (również z przyimkiem), zaimkiem, a także przed częścią nadrzędną:
(!) Idź tam [ ] dokąd ci każą.
(!) Nie wiem [ ] co robić.
(!) Ponieważ jest chory [ ] pozostał w domu.
(!) Dostał rower [ ] o jakim marzył.
5. Pominięcie przecinka przed imiesłowem zakończonym na -ąc, -szy:
(!) Szedł [ ] kulejąc.
(!) Męczysz wzrok [ ] patrząc z bliska w telewizor.
(!) Odpocząwszy [ ] zabrał się do pracy.
6. Pominięcie pierwszego przecinka (lub obu) w wypowiedzeniu złożonym podrzędnie z częścią składową wplecioną (z tzw. zdaniem albo wyrażeniem wtrąconym):
(!) Auto [ ] które oglądał, było za drogie.
(!) Auto [ ] które oglądał [ ] było za drogie.
7. W wypowiedzeniu złożonym współrzędnie – pominięcie przecinka przed spójnikami przeciwstawnymi, wynikowymi, synonimicznymi (czyli włącznymi), np. ale, lecz, jednak; więc, dlatego; czyli, to jest, to znaczy, a także postawienie przecinka przed spójnikami łącznymi, rozłącznymi, wyłączającymi, np. i, oraz; albo, lub, ani, ni. Te same przepisy obowiązują w wypowiedzeniu pojedynczym – między składnikami połączonymi spójnikami.
(!) Miłe złego początki [ ] lecz koniec żałosny.
(!) Ma zbyt mało czasu [ ] więc się spieszy.
(!) Przyjdę jutro [ ] czyli oczekuj mnie w sobotę.
(!) Robi błędy [,] i nie przyznaje się do nich.
(!) Nie napisał pracy [,] ani nie odpoczął.
(!) Wyjedzie pojutrze [,] albo dopiero ruszy w przyszłym tygodniu.
(!) Ubiera się skromnie [ ] ale elegancko.
(!) Pisze piórem [,] i długopisem.
8. Pominięcie przecinka w zdaniu złożonym porównawczym:
(!) Jest mądrzejszy [ ] niż myślałem.
9. Postawienie dwukropka, przecinka lub średnika po skrócie, po którym należy postawić kropkę; także po takim skrócie, po którym kropki się nie stawia:
(!) np[:], prof[;], itd[,], zamiast: np., prof., itd.
(!) nr[:], wg[;], dr[,], zamiast: nr, wg, dr
10. Brak kropki po skrócie, po którym należy ją postawić, lub postawienie kropki po skrócie, po którym jej się nie stawia:
(!) np[ ] prof[ ] cdn[ ], zamiast: np., prof., cdn.
(!) mgr[.], nr[.], wg[.], zł[.], sin[.], zamiast: mgr, nr, wg, zł, sin
11. Brak przecinka między jednorodnymi (równorzędnymi) składnikami (częściami zdania) szeregu, którego części składowe nie są połączone spójnikami, a także brak przecinka między składnikami powtórzonymi:
(!) Polacy[ ] Niemcy[ ] Ukraińcy poznają się coraz lepiej.
(!) Kupiła w sklepie mąkę[ ] cukier oraz inne produkty.
(!) Ona jest piękna[ ] fascynująca[ ] niedostępna.
(!) Pracowity[ ] spokojny uczeń powinien być lubiany.
(!) Opowiadała o wszystkim długo[ ] długo.
(!) Złapał wielką[ ] wielką rybę.
12. Brak dwukropka przed przytoczeniem cudzych lub własnych słów:
(!) Pamiętamy zalecenie Mickiewicza[ ] „Mierz siły na zamiary”.
(!) Adam Asnyk słusznie zauważył[ ] „Tacy poeci, jaka jest publiczność!”.
13. Brak dwukropka przy wymienianiu tytułu dzieła, nazwy, terminu, jeżeli nie są one w tekście w inny sposób wyróżnione (np. kursywą czy cudzysłowem):
(!) Kilkakrotnie czytał powieści Sienkiewicza[ ] Potop, Ogniem i mieczem, Pana Wołodyjowskiego, Krzyżaków.
(!) Wyraz[ ] nauka jest wyrazem polskim, a nie obcym.
14. Brak myślnika (otwierającego i zamykającego), ujmującego wyrazy lub wypowiedzenia wtrącone. Uwaga: tę samą funkcję pełnią nawiasy albo przecinki.
(!) Twoje dowcipy[ ] wybacz[ ] wcale mnie nie bawią.
(!) Nasza szkoła[ ] ta nowa[ ] jest najładniejsza w mieście.
15. Brak myślników (lub myślnika), wydzielających człony wtrącone w cytowany tekst oraz tekst odautorski w partiach dialogowych.
(!) O ile chodzi o pochodzenie wyrazu chłop[ ] pisze Witold Doroszewski[ ] to pierwotnie była to nazwa człowieka niewolnego.
(!) Litwo, uroczy kraju, kochanko Polaków[ ] pisał Stanisław Wyspiański.
16. Brak cudzysłowu w tytułach publikacji, cytowanych wyrazach, zdaniach i wyrażeniach, jeżeli nie są one wyróżnione inaczej (np. kursywą):
(!) Przeczytał artykuł Adama Grzeszaka pt. [ ] Iwan i gazrurka[ ], zamieszczony w [ ] Polityce[ ].
(!) [ ] Piłeś, nie jedź! Jedziesz, nie pij![ ] – to hasło obowiązujące każdego kierowcę.
Drugorzędne błędy interpunkcyjne
1. Błędy w zastosowaniu średnika, myślnika, wielokropka, cudzysłowu, nawiasu, dwukropka – niewymienione wśród błędów rażących.
2. Brak wielokropka na końcu wypowiedzenia, wyrażenia lub wyrazu.
3. Błędy w stawianiu ZI na końcu takiego wypowiedzenia, po którym powinny (mogą) wystąpić dwa różne znaki, np. pytajnik i wykrzyknik, nawias i znaki emocjonalno-znaczeniowe (pytajnik, wykrzyknik, wielokropek), nawias i znaki dzielące (przecinek, średnik, myślnik, kropka), cudzysłów i kropka.
4. Pominięcie przecinka przed powtórzonym spójnikiem (w wypowiedzeniu złożonym lub w wypowiedzeniu pojedynczym):
(!) Albo odrobisz lekcje[ ] albo będziesz miał kłopoty w szkole.
(!) Chce dostać i rower[ ] i komputer.
5. Pominięcie drugiego przecinka w wypowiedzeniu z członem wplecionym (wtrąconym):
(!) Ławka, na której siedział[ ] zaraz się zepsuła.
(!) Kilkoro uczniów, np. Magda, Janek i Marek[ ] zachowywało się nieznośnie.
6. Pominięcie przecinka w pytaniach rozłącznych z powtórzoną partykułą czy albo postawienie przecinka w takiej konstrukcji przed pojedynczym czy:
(!) Czy iść do szkoły[ ] czy zostać w domu?
(!) Iść do szkoły[,] czy zostać w domu?
7. Postawienie przecinka przed powtórzonym spójnikiem współrzędnym w wypowiedzeniu, w którym spójnik taki występuje między członami nierównorzędnymi (dwa zdania i dwie części zdania):
(!) Chwycił karabin i wystrzelił szybko[,] i celnie.
(!) Zostaniemy po południu w domu lub pójdziemy do kina[,] lub do cyrku.
8. Postawienie przecinka w porównaniach (wyrażeniach porównawczych) – przed wyrazem jak (jakby, niby, niż itp.):
(!) On jest zdrów[,] jak rydz.
(!) Magda jest zdolniejsza[,] niż Piotr.
9. Błędy interpunkcyjne w różnego typu dopowiedzeniach, wtrąceniach, użyciach wołacza.
10. Pominięcie kropki po inicjałach:
(!) J[ ] P[ ], K[ ] R[ ]
11. Błędne zastosowanie kropki w wyliczeniach, w tytułach książek, czasopism, rozdziałów itp.
12. Postawienie znaku zapytania na końcu wypowiedzenia złożonego podrzędnie, w którym zdaniem pytającym jest część podrzędna (i to bez względu na szyk obu części składowych). Na końcu wypowiedzenia powinna tu stać kropka.
(!) Wiemy, jak to mamy zapisać[?]
(!) Jak to trzeba było zapisać, nikt dokładnie nie wiedział[?]
13. Błędne zapisy skrótów podwojonych i wieloliterowych:
(!) pp p.p. – zamiast: pp. (= państwo)
(!) oo o.o. – zamiast: oo. (= ojcowie, np. jezuici)
(!) dr.dr. prof prof - zamiast: dr dr (= doktorowie), prof.prof. (= profesorowie)
14. Błędne zapisy daty oraz wyrażeń typu: przed naszą erą, naszej ery, Anno Domini.
15. Błędne zapisy liczebników porządkowych oznaczonych cyfrą.
16. Postawienie kropki po literach w skrótowcach zapisywanych wielkimi literami:
(!) U.W., P.A.N., zamiast: UW, PAN (= Uniwersytet Warszawski, Polska Akademia Nauk)