Sprawozdanie z działalności Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN w roku 2002
Działalność Rady w roku 2002 obejmowała kilka różnych obszarów. Po pierwsze, były to posiedzenia plenarne Rady, na których omawiano istotne kwestie, wynikające z obowiązków RJP, zapisanych w Ustawie o języku polskim. Po drugie, była to działalność komisji Rady i jej prezydium. Po trzecie, była to codzienna działalność poradnicza, prowadzona przez członków prezydium Rady i ekspertów. Nie sposób także pominąć prac nad „Sprawozdaniem o stanie ochrony języka polskiego” dla Sejmu i Senatu RP, przygotowanym przez Radę. Należy wreszcie wspomnieć o uczestnictwie członków prezydium Rady w różnych ciałach kolegialnych i w konferencjach zagranicznych, na których promowali Radę i jej działalność.
I. Pracą zakrojoną na największą skalę było w roku 2002 przygotowanie sprawozdania dla Sejmu i Senatu RP o stanie ochrony języka polskiego, do czego zobowiązuje Radę Ustawa o języku polskim. Sprawozdanie objęło 11 obszarów tematycznych, w niektórych wypadkach jeszcze dalej rozczłonkowanych. Zagadnienia szczegółowe opracowało 14 osób; objęły one ponad 200 stron komputeropisu. Materiały te zostały dołączone jako załącznik do 15-stronicowego opracowania zbiorczego, sporządzonego przez przewodniczącego Rady.
II. Na dwóch posiedzeniach plenarnych Rady, poprzedzonych posiedzeniami prezydium RJP, w maju i w listopadzie 2002 roku, odbyły się żywe dyskusje, zakończone uchwałami w kilku istotnych sprawach. Na posiedzeniu majowym przyjęto ostatecznie definicję pojęć „nazwa handlowa” i „nazwa własna”, co okazało się konieczne w związku z licznymi pytaniami kierowanymi do Rady w tej sprawie, niedookreślonej w Ustawie o języku polskim. Na posiedzeniu listopadowym Rada objęła honorowy patronat nad programem telewizyjnym (I Program TVP) „Zabawy językiem polskim” oraz patronat nad wydawanymi przez wydawnictwo TRIO książkami z zakresu językoznawstwa. Powołano też komisję do opracowania kwestii form nazwisk kobiet w dokumentach oficjalnych (co jest szczególnie istotne w związku z przewidywanym wstąpieniem Polski do UE).
III. W ciągu roku 2002 przewodniczący Rady na podstawie pozytywnych opinii ekspertów (wywodzących się zarówno spośród członków Rady, jak i spoza jej grona) wyraził zgodę na opatrzenie 5 pozycji słownikowych Wydawnictwa Naukowego PWN i Wydawnictwa „Wilga” adnotacjami o pozytywnym zaopiniowaniu tych pozycji przez RJP.
IV. Na obu posiedzeniach plenarnych Rada przyjęła 6 uchwał ortograficznych, dotyczących m.in. zapisu wieloczłonowych nazw zabytków materialnych, zapisu podtytułów czasopism i tytułów jednorazowych dodatków do gazet oraz zapisu członów podrzędnych w połączeniach typu Dumas ojciec.
V. Rada zajęła także stanowisko w sprawie potrzeby modyfikacji podstaw programowych w zakresie wiedzy o języku polskim, proponując rozpoczęcie prac nad udoskonaloną wersją podstaw programowych dla przedmiotu język polski na wszystkich szczeblach nauczania.
VI. Przewodniczący Rady został zaproszony do współprzewodniczenia zespołowi Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, opracowującemu standardy maturalne z języka polskiego „Nowa matura”, na rok 2005; w wyniku prac tego zespołu standardy zostały przedstawione ministrowi edukacji narodowej i sportu.
VII. Tak jak co roku, ważnym składnikiem działalności Rady było sporządzanie ekspertyz i wydawanie opinii w sprawach dotyczących używania języka polskiego w działalności publicznej. W roku 2002 sporządzono m.in. ekspertyzy na prośbę Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu, Ministerstwa Kultury, Prezydium PAN, urzędu skarbowego oraz osób prywatnych. Członkowie prezydium Rady, głównie sekretarz i przewodniczący, udzielili w roku 2002 ponad 170 porad w sprawach używania języka polskiego, m.in. w kwestiach nazw produktów, zagadnień semantycznych, gramatycznych i stylistycznych oraz nietypowych imion. Była to zarówno korespondencja tradycyjna, jak i prowadzona za pomocą Internetu.
VIII. Przewodniczący Rady w kwietniu 2002 roku wygłosił w Pradze na posiedzeniu Czeskiego Towarzystwa Językoznawczego odczyt o współczesnej polskiej polityce językowej i działalności RJP; kwestie te wzbudziły duże zainteresowanie czeskich uczonych.
IX. W roku 2002 działały aktywnie komisje Rady Języka Polskiego.
1. Komisja Dydaktyczna na posiedzeniu w lutym 2002 roku przyjęła stanowisko w sprawie dostosowania programów studiów polonistycznych do zakresu nauczania języka polskiego w reformowanej szkole. Na kolejnych posiedzeniach komisja zajęła się kwestią zmian w podstawach programowych nauki o języku polskim w szkole, a także dyskutowała nad propozycjami zmian i uzupełnień w wydanej przez nią w roku 2001, fundamentalnej dla wytyczenia kierunku nauczania językowego w szkole, książce „Nauka o języku polskim w reformowanej szkole” (red. J. Puzynina i A. Mikołajczuk).
2. Komisja Języka Religijnego na dwóch posiedzeniach zajęła się kwestiami terminologii języka religijnego; sprawa ta wywołała żywą dyskusję, postanowiono zatem zorganizować w roku 2003 konferencję poświęconą temu zagadnieniu.
3. Członkowie Komisji Języka Medycznego oraz Terminologii Informatycznej współpracowali ze swoimi przewodniczącymi przy opracowywaniu przez nich ekspertyz merytorycznych.
X. Rada wydała dwa kolejne numery „Komunikatów Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN” (nr 10 i 11), po 22 strony formatu A3 każdy. Zamieszczono w nich zarówno ekspertyzy i opinie na temat używania języka polskiego, jak i uchwały i stanowiska Rady w różnych kwestiach merytorycznych, a także recenzje naukowe.
XI. W roku 2002 Rada miała w dalszym ciągu swoją witrynę internetową, w której zamieszczała aktualne opinie i komunikaty.
XII. W roku 2002 zmarli dwaj członkowie Rady: w marcu red. Andrzej Wróblewski-Ibis, w grudniu prof. Bogusław Kreja. Na posiedzeniu plenarnym w maju 2002 roku Rada dokooptowała do swojego grona prof. Tadeusza Zgółkę.
Należy podkreślić, że działalność Rady Języka Polskiego była w roku 2002 w dalszym ciągu w zasadzie działalnością społeczną. Minimalne środki finansowe, jakie – przy pełnej i odczuwalnej życzliwości Prezydium PAN – Rada mogła od Akademii otrzymać, wystarczały zaledwie na opłacanie ekspertyz oraz posiedzeń plenarnych i komisji, które zresztą z tego powodu były limitowane do liczby dwóch w ciągu roku. Rada nie zatrudnia pracowników etatowych, niewielkie wynagrodzenie otrzymuje tylko sekretarz techniczny Rady; przewodniczący i sekretarz Rady dostają symboliczne honoraria za odpowiedzi na listy. Większość spraw bieżących była w roku 2002 załatwiana za pomocą prywatnych połączeń internetowych sekretarza i sekretarza technicznego Rady, do korespondencji używano też prywatnych terminali komputerowych (komputer, dzięki staraniom Zespołu ds. Obsługi Komitetów i Rad PAN, Rada dostała w grudniu 2002 roku). Współpraca i konsultacje zarówno z członkami Rady, jak i z innymi ekspertami były możliwe przede wszystkim dzięki więziom koleżeńskim i poczuciu odpowiedzialności za stan języka polskiego osób, do których prezydium Rady zwracało się z prośbą o bezinteresowną pomoc.
I. DZIAŁALNOŚĆ ORGANIZACYJNA
1. Zebrania plenarne
a) XII posiedzenie plenarne RJP (21 V 2002 r.) – najważniejsze sprawy:
- Przygotowania do V Forum Kultury Słowa – dr K. Mosiołek-Kłosińska omówiła stan przygotowań do V FKS, które odbędzie się jesienią 2003 roku w Lublinie.
- Uzupełnienie składu Rady po zmarłym red. A. Wróblewskim – Rada dokooptowała do swojego składu prof. T. Zgółkę.
- Ostateczne przyjęcie definicji pojęć „nazwa handlowa” i „nazwa własna” – ponieważ UOKiK nie zgłaszał zastrzeżeń do zaproponowanych przez prof. W. Pisarka definicji pojęć „nazwa handlowa” i „nazwa własna”, Rada ostatecznie przyjęła te definicje.
- Uchwały ortograficzne RJP – Rada przyjęła 4 uchwały ortograficzne.
- Zmiana treści formuły widniejącej na publikacjach rekomendowanych przez RJP – członkowie Rady zmienili formułę Pozycja opiniowana przez Radę Języka Polskiego przy Prezydium PAN na: Pozycja zaopiniowana pozytywnie przez Radę Języka Polskiego przy Prezydium PAN.
- Prace nad poszerzeniem listy imion – członkowie Rady zostali poproszeni o zgłaszanie swoich propozycji do aneksu do oficjalnego wykazu imion.
- Informacja o „Sprawozdaniu o stanie ochrony języka polskiego” dla Sejmu i Senatu – członkowie Rady zostali poinformowani o przebiegu prac nad „Sprawozdaniem o stanie ochrony języka polskiego”, które – zgodnie z Ustawą o języku polskim – Rada ma złożyć Sejmowi i Senatowi RP.
- Informacja o opiniowaniu przez Radę projektu „Ustawy [...] o zmianie ustawy o języku polskim oraz ustawy o zawodzie lekarza” – członkowie Rady zostali zapoznani z opinią prof. W. Pisarka o projekcie nowelizacji Ustawy o języku polskim.
- Informacja o stanowisku Prezydium RJP w sprawie „horyzontalnego problemu dotyczącego stosowania języka polskiego, zawartego w Sprawozdaniu z prac Zespołu ds. Analizy Polskiego Prawa pod kątem zgodności z postanowieniami art. 28-30 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską” – członkowie RJP zostali zapoznani ze stanowiskiem Prezydium Rady w sprawie „horyzontalnego problemu dotyczącego stosowania języka polskiego […]”, sformułowanym przez prof. W. Pisarka.
- Informacja o rekomendacjach, udzielonych przez Radę publikacjom leksykograficznym – członkowie zostali zapoznani z tytułami słowników, którym Rada – na podstawie recenzji sporządzonych przez wskazanych przez nią specjalistów – udzieliła rekomendacji.
- Patronaty RJP – Rada zaakceptowała propozycję, zgłoszoną przez TVP, objęcia honorowego patronatu nad programem telewizyjnym „Zabawy językiem polskim” oraz propozycję wydawnictwa TRIO objęcia patronatu nad wydawanymi przez nie książkami z zakresu językoznawstwa.
- Powstanie zespołu do spraw nazwisk – w związku z coraz częstszymi wnioskami, wpływającymi do Rady, o opinie w sprawie zmian przez kobiety przebywające za granicą nazwisk zakończonych na -cka, -ska, -dzka na nazwiska zakończone na -cki, -ski, -dzki, a także w związku z kwestią (nie)uwzględniania w zapisie oficjalnym form przyrostkowych nazwisk kobiet, Rada powołała zespół, który we współpracy z pracownikami MSWiA miałby opracować ewentualną wersję zmiany przepisów regulujących rejestrowanie nazwisk polskich. W skład zespołu weszli prof. prof. I. Bajerowa, J. Puzynina i W. Pisarek.
- Informacja o przygotowaniach do V Forum Kultury Słowa – sekretarz zapoznała Radę ze stanem przygotowań do V FKS.
- Uchwały ortograficzne RJP – Rada przyjęła 2 uchwały ortograficzne.
2. Posiedzenia prezydium
a) 21 V 2002 r. – najważniejsze sprawy:
- dyskusja nad procedurą rekomendowania przez Radę słowników i innych wydawnictw z zakresu kultury języka polskiego,
- dyskusja nad przygotowaniami do V Forum Kultury Słowa,
- podjęcie decyzji o zgłoszeniu na posiedzeniu plenarnym kandydatury prof. T. Zgółki na członka Rady (po śmierci red. A. Wróblewskiego),
- dyskusja nad kompetencjami Rady w zakresie wydawania ocen w sprawie adekwatności tłumaczeń stopni naukowych i tytułów naukowych;
- omówienie procedury wyborów nowego składu Rady (w związku z upływem kadencji Prezydium PAN),
- wyrażenie zgody na przyjęcie przez Radę patronatu nad serią językoznawczą wydawnictwa TRIO i nad programem telewizyjnym „Zabawy językiem polskim”,
- informacja przewodniczącego o stanie prac nad „Raportem o stanie ochrony języka polskiego”,
- informacja sekretarz Rady o przygotowaniach do V Forum Kultury Słowa;
- dyskusja nad kompetencjami Rady w zakresie form nazwisk.
3. Struktura Rady – działalność komisji
a) Komisja Dydaktyczna (przewodnicząca – prof. dr hab. J. Puzynina);
b) Komisja Języka Religijnego (przewodniczący – ks. dr hab. W. Przyczyna);
c) Komisja Terminologii Informatycznej (przewodniczący – prof. dr hab. A.J. Blikle);
d) Komisja Języka Medycznego (przewodniczący – prof. dr hab. J. Doroszewski);
e) Komisja Języka Prawnego (przewodniczący – prof. dr hab. M. Zieliński).
II. DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWA
1. Konferencje i działalność upowszechnieniowa
W roku 2002 Rada nie organizowała konferencji naukowych.
III. DZIAŁALNOŚĆ EKSPERCKA, OPINIE I KONSULTACJE
1. Ekspertyzy
- ekspertyza pt. „Tryb przygotowywania ustaw sejmowych i możliwości udziału RJP w tych pracach” – prof. M. Zieliński (dla Prezydium PAN i dla A.S. Kisiela),
- ekspertyza w sprawie „horyzontalnego problemu dotyczącego stosowania języka polskiego, zawartego w Sprawozdaniu z prac Zespołu ds. Analizy Polskiego Prawa pod kątem zgodności z postanowieniami art. 28-30 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską” – prof. W. Pisarek (dla Ministerstwa Kultury),
- ekspertyza dotycząca nowelizacji Ustawy o języku polskim i nowelizacji Ustawy o zawodzie lekarza – prof. W. Pisarek (dla Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu),
- interpretacja i wykładnia językowa treści przepisu Dziennika Ustaw 11/ 50 – prof. M. Zieliński (dla W. Kazimierczaka),
- ekspertyza dotycząca adekwatności obcojęzycznych nazw tytułów i stopni naukowych w języku polskim – prof. A. Markowski (dla Z. Frąckiewicza),
- ekspertyza dotycząca adekwatności obcojęzycznych nazw tytułów i stopni naukowych w języku polskim – prof. M. Jurkowski (dla Z. Frąckiewicza),
- ekspertyza dotycząca zakresu wiedzy potrzebnej do napisania programu komputerowego – prof. A.J. Blikle (dla I Urzędu Skarbowego w Bielski-Białej),
- ekspertyza dotycząca terminów medycznych z przedrostkami „osteo-„ i „osseo-„ – prof. J. Doroszewski (dla dr. A. Zarowskiego).
- „Sprawozdanie o stanie ochrony języka polskiego” dla Sejmu i Senatu RP (zgodnie z Ustawą o języku polskim):
- działalność legislacyjna Sejmu i Senatu RP wobec wymagań ochrony języka polskiego – prof. W. Pisarek,
- losy rozporządzenia MSWiA w sprawie napisów i informacji przeznaczonych do odbioru publicznego – prof. M. Zieliński,
- działania wybranych organów państwa i administracji na rzecz poprawnego używania języka przez własnych pracowników i doskonalenia ich sprawności językowej – dr M. Zawisławska,
- język polski w obrocie prawnym − mgr U. Pelczarska, mgr A. Stańska, mgr I. Maciszewska,
- działalność Inspekcji Handlowej i Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w zakresie kontroli używania języka polskiego w obrocie prawnym − dr E. Ostrowska,
- działania mediów publicznych na rzecz poprawności i sprawności językowej Polaków − mgr T. Bereda, mgr M. Dolacka, mgr M. Tułowiecka,
- wulgaryzmy w mediach i literaturze z lat 2000-2001 − mgr D. Kopczyńska,
- poradnictwo językowe w Polsce − mgr A. Hącia,
- nauczanie języka polskiego w reformie oświaty − dr A. Mikołajczuk,
- aktualne potrzeby nauczania języka polskiego jako obcego − prof. W. Miodunka,
- losy rozporządzenia MENiS w sprawie potwierdzania znajomości języka polskiego przez cudzoziemców − prof. W. Miodunka,
- podsumowanie − prof. A. Markowski.
- 172 (w tym: 65 – prof. A. Markowski; 104 – dr K. Mosiołek-Kłosińska; 2 – prof. A.J. Blikle; 1 – prof. W. Pisarek).
IV. DZIAŁALNOŚĆ WYDAWNICZA
1. Wydawnictwa zwarte
W roku 2002 Rada nie wydawała wydawnictw zwartych.
2. Biuletyny informacyjne
- „Komunikaty Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN” – nr 10 i 11 (nakład 400 egz.).