1. Język polski w Kościele katolickim – archaiczny czy nowoczesny, wzniosły czy potoczny, żargon czy nowomowa? – prof. R. Przybylska i ks. prof. W. Przyczyna.
Referat skoncentrował się wokół wymienionych w tytule opozycji. Podano przykłady archaizmów (m.in. w modlitwach i pieśniach religijnych) i przykłady uwspółcześniania (np. w nowszych przekładach biblijnych); przykłady użycia stylu wysokiego (np. w liturgii i w tytulaturze) oraz potoczności (w kazaniach); żargonu teologicznego, a także elementów nowomowy (np. w listach pasterskich). W podsumowaniu wskazano na następujące zjawiska:
- napięcie między modernizacją a zachowaniem tradycji,
- ekspansja stylu potocznego,
- niedbałość językowa,
- wpływ polszczyzny urzędowej na język dokumentów kościelnych,
- problemy z „przekładem” języka teologii na język zrozumiały dla wiernych,
- próby poszukiwania nowego języka dla wyrażenia doświadczeń religijnych.
2. Kościoła prawosławnego kłopoty z językiem – A. Czerewacka, ks. dr H. Paprocki.
W wystąpieniu przedstawiono historię przekładów ksiąg liturgicznych na język polski (w Kościele prawosławnym wciąż dominuje staro-cerkiewno-słowiański) oraz wspomniano o zróżnicowanych reakcjach na użycie języka narodowego. Podobnie jak to miało miejsce w Kościele katolickim po soborze watykańskim II, odejście od tradycyjnego języka liturgicznego budzi opór części wiernych. Podano także przykłady trudności translatorskich, które wynikają z różnic między językiem greckim i polskim, ale także z wpływu tradycji przekładu staro-cerkiewno-słowiańskiego, nie zawsze adekwatnego w świetle współczesnej wiedzy filologicznej.
3. Słowo jako źródło mądrości życia? O niepoprawnie poprawnym języku polskich protestantów – dr J. Koleff-Pracka, ks. dr A. Korczago.
Koncentrując się na języku wspólnot ewangelickich, ks. dr A. Korczago podkreślił ważność zasady sola scriptura. Z zasadą tą wiąże się konieczność przekładu na języki narodowe oraz inne konsekwencje, np. częste odwołania do Pisma Świętego w wypowiedziach protestantów. W centrum liturgii protestanckiej znajduje się kazanie jako „publiczne zwiastowanie słowa Bożego”. Podano przykłady modernizacji języka, która jednak nie jest równoznaczna z upotocznieniem. Wspomniano także o leksyce i frazeologii typowych dla wspólnot ewangelickich, których istnienie sprawia, że można mówić o odmianie konfesyjnej polszczyzny religijnej.
4. Od scjentologii do wiccan. O atrakcyjności języka nowych ruchów religijnych – prof. Z. Pasek i prof. K. Skowronek.
- archaiczność i modernizacja języka religijnego,
- ekspansja stylu potocznego,
- różnice w językowym obrazie świata poszczególnych wyznań (podano liczne przykłady słów kluczowych, często odmiennie rozumianych),
- związek języka z poczuciem tożsamości narodowej i wyznaniowej,
- nowe tendencje w religijności (duchowości) i ich ogromny zasięg, np. łączenie elementów różnych religii, nieosobowe sacrum, odwrót od instytucji Kościoła.
ks. prof. dr hab. Wiesław Przyczyna