Prof. dr hab. Marian Kucała urodził się 2 marca 1927 r. we wsi Więciórka w powiecie myślenickim, zmarł 20 października 2014 r. w Krakowie. Do zakończenia drugiej wojny światowej mieszkał w rodzinnej wsi, a potem przeniósł się do Krakowa, gdzie w 1948 roku uzyskał maturę w gimnazjum św. Jacka w Krakowie. W roku 1952 ukończył filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim. Już w roku 1950 rozpoczął swoją naukową przygodę życia, kiedy to został włączony w skład zespołu opracowującego „Słownik staropolski”. Odtąd językoznawstwo stało się jego „życiową przygodą”. Swoją całą drogę zawodową związał z jednostkami Polskiej Akademii Nauk, konkretnie z Zakładem Językoznawstwa, przekształconym w 1973 roku w Instytut Języka Polskiego PAN. W latach 1974–1997 pracował także w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, gdzie stał się filarem tamtejszej polonistyki, mistrzem i wychowawcą wielu młodych uczonych. Przez pewien czas był też zatrudniony w Wyższej Szkole Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi.
Główną domeną zainteresowań badawczych prof. Mariana Kucały była historia języka polskiego. Do tej dziedziny należą dwie jego najważniejsze monografie: „Rozwój iteratiwów dokonanych w języku polskim” (1966) i „Rodzaj gramatyczny w historii polszczyzny” (1978). Zwłaszcza ta druga praca ma fundamentalne znaczenie dla polskich badań nad rodzajem gramatycznym, nie tylko w perspektywie historycznej, ale i współczesnej. Był współautorem monumentalnego jedenastotomowego „Słownika staropolskiego” (1953–2002), jednego z najważniejszych przedsięwzięć polskiej leksykografii diachronicznej, a także pomysłodawcą i redaktorem naukowym pięciotomowego „Słownika polszczyzny Jana Kochanowskiego” (1994-2012). Wydał „Traktat o ortografii polskiej Jakuba Parkosza z opracowaniem krytycznym i wstępem” (1985), Zredagował tom studiów pt. „O języku poetyckim Jana Kochanowskiego” (1984), zawierający artykuły rożnych autorów. Innym rodzajem twórczości naukowej były artykuły hasłowe do „Encyklopedii wiedzy o języku polskim” (1978), później kilkakrotnie wznawianej pod zmienionym tytułem: „Encyklopedia języka polskiego”. Drugą ulubioną dziedziną jego dociekań była dialektologia, ze szczególnym uwzględnieniem badań nad gwarą rodzinnej wsi Więciórki i jej najbliższych okolic. Poświecił jej „Porównawczy słownik trzech wsi małopolskich” (1957) i kilka artykułów, ale do „swojego miejsca na ziemi” wracał często w dyskusjach naukowych, a nawet w rozmowach towarzyskich. Na weekendy zwykle wyjeżdżał do Więciórki, by pomagać osiadłej tam rodzinie w pracach polowych. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku opublikował kilka prac poświęconych zabytkom literatury sakralnej, językowi przekładów Biblii, frazeologii religijnej.
Oprócz pracy stricte naukowej prof. Marian Kucała aktywnie udzielał się na niwie popularyzacji wiedzy o języku polskim i pedagogiki językowej. Jeszcze na studiach wstąpił do Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego i niemal od razu włączył się (czy też został włączony przez swojego mentora profesora Kazimierza Nitscha) w prace administracyjne. W 1961 roku wybrano go do Zarządu Głównego i powierzono funkcję skarbnika. Był nim aż do roku 2004, potem pozostał w Zarządzie jeszcze przez sześć lat jako członek. Jego rola w Towarzystwie była jednak znacznie większa niż tylko wynikająca z oficjalnie pełnionej funkcji. Również bardzo wcześnie podjął współpracę z redakcją czasopisma „Język Polski”. Najpierw tylko odpowiadał na listy od czytelników, dopiero w 1972 roku wszedł w skład komitetu redakcyjnego, w okresie 1978–1988 był sekretarzem redakcji, potem pełnił (de facto, bo de iure takiej nie było) funkcję zastępcy redaktora pisma, wreszcie w latach 1998-2004 był jego redaktorem. Jego zasługi dla TMJP, zarówno w pracy organizacyjnej we władzach, jak i w redakcji „Języka Polskiego” są ogromne, trudne do przecenienia.
Profesor Marian Kucała jest autorem dwóch ważnych prac popularnonaukowych, wydanych w serii małych słowników Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego: „Twoja mowa cię zdradza. Regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego” (1994) i „Mały słownik poprawnej polszczyzny” (1995). Sprawom poprawności językowej służyły także liczne odczyty, odpowiedzi i niewielkie artykuły drukowane w głównej mierze na łamach „Języka Polskiego”. Nie było więc niczym dziwnym, że gdy kształtowała się Rada Języka Polskiego I kadencji, prof. Kucała wszedł w jej skład i pozostał w niej przez trzy kadencje, do roku 2006. Oprócz prac plenarnych był członkiem Komisji Języka Religijnego, do roku 2010.
Współpracownicy zapamiętali prof. Mariana Kucałę jako uczonego wielkiej mądrości, który swoją uczciwość, tradycyjny zdrowy rozsądek, tak cenny w nowoczesnych czasach, poszanowanie religii i dobry stosunek do ludzi wyniósł z rodzinnej chaty na stokach Beskidu Makowskiego.
Piotr Żmigrodzki
Warto przeczytać: Piotr Żmigrodzki: „Profesor Marian Kucała – badacz i miłośnik języka polskiego”, „LingVaria”, t. 21, 2016 s. 239–248.