UCHWAŁA ORTOGRAFICZNA NR 11 RADY JĘZYKA POLSKIEGO
W SPRAWIE UŻYCIA ŁĄCZNIKA W WIELOCZŁONOWYCH NAZWACH MIEJSCOWYCH
(PRZYJĘTA NA XVII POSIEDZENIU PLENARNYM DN. 7 MAJA 2004 R)
W SPRAWIE UŻYCIA ŁĄCZNIKA W WIELOCZŁONOWYCH NAZWACH MIEJSCOWYCH
(PRZYJĘTA NA XVII POSIEDZENIU PLENARNYM DN. 7 MAJA 2004 R)
Z łącznikiem piszemy nazwy miejscowości, jeśli są złożone z dwóch lub więcej członów, które wspólnie identyfikują jednostkę administracyjną lub geograficzną, a więc miejscowość lub jej część, np. dzielnicę: Bielsko-Biała, Busko-Zdrój, Ceków-Kolonia, Kalwaria-Lanckorona, Krynica-Zdrój, Rutka-Tartak, Warszawa-Okęcie, Warszawa-Śródmieście; Bielsko-Biała-Lipnik, Warszawa-Praga-Północ.
Nie piszemy z łącznikiem nazw miejscowych, w których jeden z członów nazwy miejscowej (przymiotnik) pozostaje w związku zgody z głównym członem nazwy (rzeczownikiem), np.: Dąbrówka Nowa, Nowy Sącz, Przewóz Stary, Łęgonice Małe, a także wtedy, kiedy pierwszym członem nazwy są wyrazy: Kolonia, Osada, Osiedle, np.: Kolonia Ostrów (jak Kolonia Ostrowska), Kolonia Wronów (jak Kolonia Wronowska), Osiedle Wilga, Osada Konin, Osada Leśna.
UZASADNIENIE
(opracowane przez prof. dr hab. Aleksandrę Cieślikową)
2. Nazwy zestawione miejscowości wynikły z różnych procesów pozajęzykowych: łączenie miejscowości, dzielenie, zmiana charakteru jednostki osadniczej.
W obowiązującym w obiegu publicznym użyciu nazw (pisowni i odmianie), por. „Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce” Warszawa 1980-1982 (kodyfikacja prawna), przyjęto pisownię z łącznikiem według reguły ze „Słownika ortograficznego” M. Szymczaka. Cytuję za wyd. piątym z 1981, s.106: „nazwy miejscowe złożone z dwóch lub więcej rzeczowników oznaczające jednostkę administracyjną lub geograficzną piszemy z łącznikiem: Skarżysko-Kamienna, Bielsko-Biała, Jaworzno-Szczakowa ... Busko-Zdrój, Kudowa-Zdrój, Kalwaria-Lanckorona”. Ten przepis w stosunku do nazw miejscowych był stosowany od 1975 roku.
W 6. wydaniu „Słownika ortograficznego” S. Jodłowskiego i W. Taszyckiego (Wrocław 1967) czytamy: Ponadto zastosowanie ma łącznik w następujących zestawieniach …3) „w nazwach miejscowych, które się składają z dwóch członów rzeczownikowych, np. Kraków-Bonarka, Warszawa-Okęcie, Busko-Zdrój, Przemyśl-Zasanie, Skarżysko--Kamienna”.
3. W pracach Komisji Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych ta reguła użycia łącznika przyczynia się do względnie jednolitego traktowania nazw o różnej genezie:
a. Zestawienia (złożenia) wynikają z połączenia nazw dwóch miejscowości, w których drugi człon nazwy może być pochodzenia przymiotnikowego, np. Bielsko-Biała, Skarżysko-Kamienna lub rzeczownikowego: Czechowice-Dziedzice, Kalwaria-Lanckorona, Warszawa-Okęcie.
b. W zestawionych nazwach miejscowości z Mazowsza i Podlasia drugi człon nazw był dodawany w procesie dzielenia miejscowości: Borkowo-Adamy, Borkowo-Boksy, Borkowo-Falenta. W użyciu lokalnym miejscowość jest identyfikowana głównie przez drugi człon nazwy.
c. W zestawieniach identyfikujących miejscowość często drugi człon rzeczownikowy ma pochodzenie odapelatywne: Kolonia, Osada, Osiedle, Parcele, Tartak, Wieś, Zdrój itp. W nazwie własnej drugi człon (pisany dużą literą) nie stanowi wyrazu pospolitego, np. jednostki osadniczej (Kolonia nie jest już kolonią, Osada – osadą), ale wspólnie z pierwszym oznacza miejscowość, często odróżniając ją od innych: Sochaczew i Sochaczew-Wieś, Zalesice-Kolonia, Rokotów-Kolonia, Rutka-Tartak. Nadrzędną funkcją nazw: Busko-Zdrój, Krynica-Zdrój, Wysowa-Zdrój jest identyfikacja miejscowości, a nie informacja o jej charakterze.
4. „Nowy słownik ortograficzny PWN” (PWN, Warszawa 1998) pod red. E. Polańskiego zamieszcza regułę (s. LXVI, 48), powtórzoną w następnych wydaniach tego słownika (również w wydaniu z 2003 roku): „Jeżeli nazwa miejscowa składa się z dwu członów rzeczownikowych, które oznaczają (genetycznie) dwie względem siebie administracyjnie równorzędne miejscowości, stosuje się łącznik, np. Brzesko-Okocim, Jaworzno-Szczakowa, Kalwaria-Lanckorona, Kobyle-Gródek, Konstancin-Jeziorna, Skarżysko-Kamienna”. Pod tym przepisem zamieszczona jest uwaga autorów słownika: „To zalecenie jest nowością wobec przepisów zawartych w «Słowniku ortograficznym» M. Szymczaka”.
Prof. Z. Saloni zwrócił uwagę, że przytoczone wyżej zalecenie pisowni z łącznikiem nazw miejscowości nie jest nowością w stosunku do „Słownika ortograficznego” M. Szymczaka. Nowością w stosunku do „Słownika” M. Szymczaka jest pisownia typu Kraków Płaszów i Busko Zdrój.
5. O nazwach typu Kraków Płaszów, Katowice Bogucice, Wrocław Nowy Dwór i Busko Zdrój autorzy „Nowego słownika ortograficznego PWN” piszą, że stosunek członów jest znaczeniowo nierównorzędny.
Trudno od użytkownika nazw wymagać wiedzy o genetycznej, administracyjnej, znaczeniowej (określenia te mogą odnosić się albo do miejscowości, albo do nazwy) równorzędności czy nierównorzędności nazw(?) czy miejscowości(?). Mogą się połączyć 2 wsie, z których druga nazywa się Zdrój lub Zdroje (9 wsi o tej nazwie w Polsce). Będą administracyjnie równorzędne. Bagienice-Folwark nie są folwarkiem, a miejscowość Zalesice-Kolonia nie jest kolonią, tylko wsią. Podstawową funkcją nazw własnych jest identyfikacja i dyferencjacja obiektów, nie zaś informacja semantyczna. Wiadomo, że przy przejściu do kategorii nazw własnych apelatywa zmieniają funkcję, a więc i tracą pierwotne znaczenie.
6. Pisownia z łącznikiem występowała już wcześniej, przed reformą ortografii. W „Skorowidzu miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej” opracowanym na podstawie pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 IX 1921 widnieje Krynica-Zdrój z łącznikiem, Rokitnica-Kąty, kolonia wsi Rokitnica.
7. Wszystkie zmiany dotyczące formy nazwy (nawet łącznika) muszą być ogłaszane w odpowiednich rozporządzeniach, zaś za rozporządzeniami prawnymi (Dziennikiem Ustaw) idą zmiany pieczątek, dowodów, dokumentów (szczególnie wtedy, kiedy miejscowość jest siedzibą władz gminy).
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Obecnie według przepisów zawartych w „Nowym słowniku ortograficznym PWN” pod red. E. Polańskiego w 29 nazwach gmin należałoby zlikwidować łącznik, gdyż mają one w drugim członie nazwę odapelatywną: Zdrój, Osada, Ośrodek, Letnisko, Kolonia, Huta, Stacja itp., a nazw innych miejscowości, w których należałoby zlikwidować łącznik, aby zachować konsekwencję, są tysiące.
Obecnie według przepisów zawartych w „Nowym słowniku ortograficznym PWN” pod red. E. Polańskiego w 29 nazwach gmin należałoby zlikwidować łącznik, gdyż mają one w drugim członie nazwę odapelatywną: Zdrój, Osada, Ośrodek, Letnisko, Kolonia, Huta, Stacja itp., a nazw innych miejscowości, w których należałoby zlikwidować łącznik, aby zachować konsekwencję, są tysiące.