25 kwietnia 2024 r.
Protokół XXXVII posiedzenia Zespołu Języka Religijnego
Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN
Posiedzenie odbyło się 23 listopada 2023 r. w formie spotkania zdalnego. Spośród członków Zespołu obecne były 22 osoby, nieobecnych było 7 osób, z czego 2 osoby usprawiedliwiły nieobecność.
Obecni członkowie Zespołu (w porządku alfabetycznym): dr hab. Katarzyna Czarnecka, prof. UAM, dr Beata Drabik, red. Krzysztof Gołębiowski, dr Karina Jarzyńska, dr hab. Marzena Makuchowska, prof. UO, dr hab. Małgorzata Nowak-Barcińska, prof. KUL, dr hab. Iwona Pałucka-Czerniak, prof. UZ, prof. dr hab. Zbigniew Pasek, ks. prof. dr hab. Wiesław Przyczyna, dr Izabela Rutkowska, dr hab. Małgorzata Rybka, prof. UAM, dr hab. Agnieszka Sieradzka-Mruk, prof. UJ, prof. dr hab. Katarzyna Skowronek, prof. dr hab. Joanna Sobczykowa, ks. dr Jerzy Tofiluk, prof. ChAT, dr hab. Izabela Winiarska-Górska, prof. UW, dr hab. Kalina Wojciechowska, prof. ChAT, prof. dr hab. Maria Wojtak, prof. dr hab. Ewa Woźniak, dr hab. Marta Wrześniewska-Pietrzak, prof. UAM, dr hab. Aneta Załazińska, prof. UJ, prof. dr hab. Dorota Zdunkiewicz-Jedynak.
Nieobecni członkowie Zespołu: dr hab. Dorota Kozaryn, prof. US (nieobecność usprawiedliwiona), dr Jan Kamieniecki, prof. dr hab. Andrzej Kominek (nieobecność usprawiedliwiona), dr hab. Danuta Krzyżyk, prof. UŚ, prof. dr hab. Renata Przybylska, prof. dr hab. Helena Synowiec, prof. dr hab. Elżbieta Umińska-Tytoń.
Obecni członkowie Koła Współpracowników ZJR (w porządku alfabetycznym): dr hab. Renata Bizior, dr Karolina Bogacz-Kańka, dr hab. Grzegorz Kubski, prof. UAM, dr hab. Marcin Majewski, mgr Izabela Skrobak, dr hab. Jolanta Szarlej, prof. ATH, dr Małgorzata Wideł-Ignaszczak, dr hab. Katarzyna Zagórska, prof. UAM, dr hab. Ewa Zmuda, prof. UP.
Pierwsza część spotkania dotyczyła składu Koła Współpracowników ZJR. Przewodnicząca poinformowała o rezygnacji z członkostwa pani prof. Jolanty Sławek oraz pani dr Urszuli Wieczorek. Następnie członkowie ZJR przedstawili nowe kandydatury do Koła: prof. Małgorzata Nowak-Barcińska – dr Monikę Maziarz i ks. dr. Michała Klementowicza, ks. prof. Wiesław Przyczyna – dr Magdalenę Jankosz, prof. Zbigniew Pasek – mgr. Alberta Leśniaka i mgr. Pawła Zaborowskiego. Po przedstawieniu kandydatur odbyło się głosowanie członków ZJR nad przyjęciem zgłoszonych do Koła (w głosowaniu wzięło udział 21 osób). Wyniki głosowania przedstawiają się następująco (podane w kolejności za/przeciw/wstrzymuję się): dr Monika Maziarz (18/0/3), ks. dr Michał Klementowicz (17/1/3), dr Magdalena Jankosz (21/0/0); mgr Albert Leśniak (21/0/0), mgr Paweł Zaborowski (20/0/1). Wszyscy rekomendowani kandydaci zostali przyjęci w skład Koła Współpracowników ZJR.
W kolejnym punkcie obrad zebrani jednogłośnie przyjęli protokół poprzedniego posiedzenia ZJR.
W ramach komunikatów przewodniczącej prof. Dorota Zdunkiewicz-Jedynak poinformowała o przesłaniu pocztą tradycyjną na wskazane adresy nominacji dla członków ZJR. Następnie przekazała informację, że Słownik polskiej terminologii prawosławnej (pod red. ks. W. Przyczyny, K. Czarneckiej i ks. M. Ławreszuka, Białystok 2022) w październiku 2023 otrzymał wyróżnienie w konkursie Gaudeamus organizowanym przez Stowarzyszenie Wydawców Szkół Wyższych we współpracy z Targami w Krakowie. Ks. prof. Przyczyna dodał, że z informacji otrzymanych z wydawnictwa wynika, iż słownik ten cieszy się zainteresowaniem różnych slawistyk poza granicami Polski.
Następnie prof. Małgorzata Nowak-Barcińska przedstawiła referat Instytucjonalna komunikacja polskiego Kościoła w okresie pandemii Covid-19. Na wstępie prelegentka wskazała, że referat będzie przedstawieniem założeń i wyników badań, które ukazały się w publikacji Komunikacja Kościoła katolickiego w Polsce w okresie pandemii Covid-19. Raport z badań interdyscyplinarnych autorstwa M. Chmielewskiego, M. Nowak-Barcińskiej, P. Stanisza, J. Szulich-Kałużnej oraz D. Wadowskiego (Kraków 2022). Główne problemy badawcze autorzy sformułowali w postaci dwóch pytań: jaka była komunikacja Kościoła katolickiego z otoczeniem wewnętrznym i zewnętrznym w okresie pandemii Covid-19?; w jakim stopniu w okresie pierwszej fali pandemii w komunikacji Kościoła katolickiego w Polsce z wiernymi były realizowane trzy podstawowe funkcje Kościoła: pasterska, prorocka i kapłańska? W badaniach językoznawczych zwrócono uwagę m.in. na gatunek, treści, język komunikatów, projektowanego odbiorcę, strategie komunikacyjne i transmisję pojęć specjalistycznych. Analizowano także dyskurs medialny Kościoła katolickiego, a także społeczny odbiór komunikatów. Materiałem badawczym były m.in. oficjalne komunikaty wydawane np. przez Konferencję Episkopatu Polski, wybrane homilie, kazania, teksty publicystyczne będące odpowiedzią na oficjalne wypowiedzi Kościoła. Przedstawiając wybrane wnioski z badań, prelegentka wskazała m.in., że dokumenty o charakterze prawno-administracyjnym (dekrety, zarządzenia) miały charakter hybrydyczny, odnotowano także przewagę komunikacji niezindywidualizowanej. Udało się wydobyć m.in. następujące właściwości badanych komunikatów: oficjalność i niesymetryczność relacji nadawczo-odbiorczej, asynchroniczność przekazu, szablonowość, dyrektywność. Pani prof. zwróciła uwagę na fakt, że sytuacja pandemiczna zmusiła Kościół katolicki do szerszego wykorzystania mediów, a przy okazji ujawniły się słabe strony tego procesu: zarówno mające charakter techniczny, jak i merytoryczny, co mogłoby stanowić przedmiot dalszych badań. Komunikacja miała charakter niedialogiczny, choć wykorzystywane media na dialogiczność pozwalają. Spojrzenie z perspektywy pragmalingwistycznej wykazało m.in., że część tekstów nie spełniała maksym konwersacyjnych Grice’a: naruszane były zwłaszcza maksymy ilości i sposobu. Ogólna ocena komunikacji Kościoła w tym czasie – zwłaszcza zważywszy na nadzwyczajność sytuacji i niespotykane do tej pory wyzwania duszpasterskie – jest jednak dobra. Respondenci biorący udział w sondażu wysoko ocenili komunikatywność języka oficjalnych komunikatów kościelnych.
W dyskusji wyrażono uznanie dla prezentowanych badań i poruszono miedzy innymi problem hybrydyczności gatunków czy też maskowania gatunkowego, kwestię przewagi dekretów nad listami pasterskimi, a także kwestię inicjatyw oddolnych, dzięki którym ukazywały się zbiory homilii związanych z trudnym czasem pandemii.
W dalszej części posiedzenia w ramach wolnych wniosków pani profesor Dorota Zdunkiewicz-Jedynak podjęła temat organizacji konferencji ZJR. Przypomniano pomysł, aby tematem rozważań konferencyjnych było np. dziecko w tekstach religijnych. Przewodnicząca zaproponowała poświecenie uwagi temu, jak Kościół komunikuje się z wiernymi w czasach szeroko rozumianego kryzysu. Rozważano częstotliwość konferencji. Ks. profesor Przyczyna opowiedział się za organizacją konferencji raz w roku oraz poparł pomysł, aby tematyka konferencji dotyczyła spraw najbardziej aktualnych, np. wyzwań, przed którymi Kościół stoi w czasach kryzysu. Pani prof. Jolanta Szarlej zapytała o to, czy jest planowana konferencja organizowana przez Komisję Języka Religijnego przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów, a ks. prof. Przyczyna poinformował, że przygotowania do takiej konferencji są w toku.
Na koniec posiedzenia przewodnicząca potwierdziła, że spotkania ZJR i Koła Współpracowników odbywać się będą w nowej kadencji dwa razy w roku – jesienią i wiosną, a także przekazała życzenia z okazji zbliżającego się Bożego Narodzenia.
Protokołowała dr Beata Drabik